Neytendablaðið - 01.11.2000, Blaðsíða 14

Skólar og auglýsingar
Kostun í grunnskólum
Hversu algengt er það að
starfsemi grunnskóla sé kost-
uð af öðrum aðilum en yfir-
völdum menntamála? Þetta er
spurning sem norrænn vinnu-
hópur á vegum Norrænu ráð-
herranefndarinnar leitaði
svara við í fyrra. Hópnum var
jafnframt ætlað að leggja fram
tillögur að vinnureglum um
hvernig hægt væri að standa
að þessum málum með hags-
muni bamanna í huga. Undir-
rituð var fulltrúi Islands í
vinnuhópnum. Skýrsla hóps-
ins birtist í riti Norrrænu ráð-
herranefndarinnar, TemaNord
2000:522, en hér verður stikl-
að á stóru og sérstaklega fjall-
að um það sem að Islandi
snýr.
Með orðinu kostun (spons-
oring) er átt við gögn og starf-
semi (vörur eða þjónustu) sem
skólanum bjóðast án endur-
gjalds eða með miklum af-
slætti. Gögn sem berast frá
fræðsluyfirvöldum eru undan-
skilin.
Könnun
Haustið 1999 voru send út
spurningablöð til skólastjóra í
grunnskólum á Norðurlönd-
um. Spurt var hvort skólanum
hefði boðist kostun á vörum
eða þjónustu á skólaárinu
1998-99, hvort skólinn hefði
þegið kostunina, hvers konar
vörur eða þjónustu hafi verið
um að ræða og hvort skólinn
hafi tekið á sig skuldbindingar
á móti. Einungis var spurt um
starfsemi í hinu daglega starfi
skólans en ekki um skóla-
ferðalög eða aðra viðburði. A
Islandi fengu 50 skólar þessar
spumingar, 25 á höfuðborgar-
svæðinu og 25 á landsbyggð-
inni. Svör bámst frá 22 skól-
um (13 frá höfuðborgarsvæð-
inu og 9 af landsbyggðinni)
eða 44% af þeim sem spurn-
ingablöðin fengu. Áður en
greint verður frá niðurstöðun-
um er rétt að benda á að þar
sem svörunin var svo lítil sem
Brynhildur Briem
skrifar. Hún kennir við
Kennaraháskóla íslands
og sat í norrænum
starfshóp um kostun í
grunnskólum.
raun ber vitni er hér ekki um
tölfræðilega marktækar niður-
stöður að ræða heldur einung-
is vísbendingar.
Niðurstöður
Tólf (55%) af þeim sem svör-
uðu sögðu að skólanum hefði
boðist kostun, og allir höfðu
þegið hana. Þarna var helst
um að ræða heimboð í fyrir-
tæki, öryggisvörur (endur-
skinsmerki, hjálma o.þ.h.),
tölvur og gögn í þær, náms-
efni í formi bæklinga, hefta
eða veggspjalda, myndbands-
spólur, ritföng og fyrirlestra
sérfræðinga. Það upplýsinga-
efni sem helst hafði borist
skólunum var efni frá Krabba-
meinsfélaginu og Tóbaks-
vamarráði ásamt upplýsingum
um peninga og fjármál frá
bönkunum. Engum hafði boð-
ist beinn fjárhagslegur stuðn-
ingur. Aðeins þrír (14%) af
þeim sem svöruðu merktu við
að skólinn hefði tekið á sig
einhverjar skuldbindingar á
móti fyrir kostunaraðilann. í
tveimur tilfellum kom nafn
fyrirtækis fram í húsakynnum
skólans og í einu tilfelli fær
fyrirtækið sem leggur til kost-
unina að nota húsnæði skól-
ans eða skólalóðina. Heístu
fyrirtæki sem bjóða kostun
eru bankar, Rauði krossinn,
Kiwanis, slökkviliðsmenn,
verkfærasala, gosdrykkja-
framleiðandi og kvenfélag.
Aðeins þrír (14%) svömðu að
þeir hefðu leitað eftir kostun á
vörum eða þjónustu en í hin-
um tilfellunum bauðst þetta
að frumkvæði kostandans.
Samanburðurvið aðra
Til að bera okkur saman við
aðra er fróðlegt að skoða
töfluna hér að neðan. Þar má
sjá að sjaldgæfast er að skól-
um á Islandi og í Svíþjóð
bjóðist kostun en algengast er
það í Danmörku. Flestir
þiggja kostunina, nema í Sví-
þjóð þar sem 88% þiggja
kostun. Það eru svipaðar vör-
ur og þjónusta sem bjóðast í
öllum löndunum og sömu
sögu er að segja um það hvað
skólinn leggur á móti. í öllum
löndunum er það langalgeng-
ast að fyrirtæki bjóði vöru eða
þjónustu en skólinn leiti ekki
eftir henni,
Umfjöllun um kostun
f engu norrænu ríkjanna hafa
verið sett sérstök lög eða
reglugerðir sem varða kostun
og markaðssetningu í skóla-
kerfinu. í Danmörku og Finn-
landi hafa umboðsmenn neyt-
endamála lagt fram leiðbein-
ingar um kostun og markaðs-
setningu í skólanum. Dönsku
leiðbeiningamar beinast að
foreldrum, kennurum, skóla-
stjórum og atvinnulífinu en
þær finnsku beinast að sam-
starfi milli skóla. Æskilegt
væri að leggja fram slíkar
leiðbeiningar hér á landi.
Ef skoðað er hvaða aðilar á
íslandi gætu komið að því að
fjalla um kostun í skólum
kemur fram að í lögum um
grunnskóla (nr. 66/1995) segir
að skólastjórinn skuli stjóma
skólanum og bera ábyrgð á
starfi hans. Menntamálaráðu-
neytið hefur ekki markað
stefnu um kostun í skólakerf-
inu. En nýlega var skipuð
nefnd sem á að fjalla um að-
gang annarra að skólum og
hvemig þeir fá að nálgast
skólana og afla upplýsinga frá
þeim. í nefndinni sitja fulltrú-
ar frá menntamálaráðuneyt-
inu, samtökum sveitafélaga
og félögum kennara og skóla-
stjóra.
Árið 1995 fluttist rekstur
grunnskóla frá ríki til sveitar-
félaga. Stærsta sveitarfélagið
er Reykjavík. Ekki liggur fyr-
ir nein ákvörðun frá fræðslu-
ráði Reykjavíkur um hvernig
staðið skuli að kostun í skól-
um. Margir aðilar leita til
Fræðslumiðstöðvarinnar og
óska eftir að koma vörum eða
þjónustu inn í skólana. Ef
starfsmenn Fræðslumiðstöðv-
arinnar telja verkefnin góð
fyrir skólana er þeim hleypt
inn en þó einungis ef starfs-
mennirnir fá að stjórna verk-
efninu. Sótt hefur verið um
peninga frá atvinnulífinu til
að vinna að ákveðnum verk-
efnum í skólunum. Fram að
þessu hafa slík verkefni alltaf
náð til allra skólanna. En nú
hefur verið opnað fyrir þann
möguleika að aðstoða ein-
staka skóla við að útvega pen-
inga til ákveðinna verkefna
fyrir þann skóla einan. Sem
dæmi um verkefni sem hafa
verið kostuð af utanaðkom-
andi aðilum má nefna að sjáv-
arútvegsráðuneytið hefur rek-
ið skólaskip, skipafélög hafa
boðið nemendum í siglingu,
framleiðsluráð landbúnaðarins
hefur gengist fyrir kynningu á
kjöti í skólum og bjóða fram
bónda til að vera í skólanum
Samanburður milli norrænu ríkjanna um framboð á kostun og hvort hún er þegin Hefur boðist kostun Hefur þegið kostun
Danmörk 83% (43 skólar) 100%
Finnland 64% (30 skólar) 97% (29 skótar)
Noregur 72% (26 skólar) 96% (25 skótar)
ístand 55% (12 skótar) 100%
Svíþjóð 53% (17 skólar) 88% (15 skólar)
14
NEYTENDABLAÐIÐ - nóvember 2000