Neytendablaðið - 01.03.2004, Blaðsíða 5

Erfðatæknin
- og draumar sem
ekki rættust
Erfðabreyttar afurðir voru fyrst þróað-
ar og markaðssettar í Bandaríkjunum.
Til þessa hefur skort næga vísindaþckk-
ingu og hlutlausar rannsóknir. Fram-
vindan hefur ráðist meira af gróðasjón-
armiðum þeirra fyrirtækja sem standa
að erfðabreytingum en öryggi afurð-
anna. Og bandarískur almenningur sem
gaf þessu lítinn gaum til skamms tíma
er farinn að efast, erfðatækninni fylgdu
ekki þeir kostir sem fyrirtækin lofuðu.
Meira skordýraeitur - ekki minna
Um nokkurt skeið hefur verið vitað að
varnarefni gegn illgresi og skordýrum
menga matvæli en nýrri rannsóknir hafa
varpað Ijósi á neikvæð áhrif þeirra á
ferskvatnsbirgðir. Sumar tegundir eitur-
efnanna brotna niður í efni sem líkja
eftir kvenhormóninu estrógen. Þessi efni
renna af ræktunarlandi íferskvatn (grunn-
vatn og ár) og komist þau í neysluvatn
kunna þau að valda kynbreytingum á
karldýrum. Vísindamenn óttast að hér sé
komin ein skýring á því hvers vegna karl-
dýr krókódíla í mörgum vötnum í Flórída
eru ófrjó og eistu þeirra tekin að líkjast
eggjastokkum, eða hvers vegna kynfæri
margra hjartardýra sem könnuð voru í
Montana reyndust vansköpuð.
Erfðabreyttar nytjaplöntur voru hann-
aðar m.a. til þess að draga úr notkun
eiturefna. Líftæknifyrirtækin gáfu fyr-
irheit um að umhverfisáhrif mundu
þar með minnka og kostnaður bænda
sömuleiðis. En eftir átta ára ræktun erfða-
breyttra plantna í Bandaríkjunum hefur
verið staðfest að hún krefst meiri - ekki
minni - notkunar eiturefna. Dr. Charles
Benbrook, framkvæmdastjóri umhverf-
isstofnunar (Northwest Science and
Environment Policy Centre) í Idaho, hef-
ur nýlega rannsakað þetta á grundvelli
opinberra gagna og sýnt fram á að eftir
þriggja ára ræktun erfðabreyttra plantna
(maís, soja og bómull) í Bandaríkjunum
var meðal notkun eiturefna orðin meiri
en í venjulegri ræktun, á sjötta ári (2001)
var munurinn 5% og tveimur árum síðar
11,5%. Aukin notkun eiturefna er eink-
um rakin til þess að illgresi og skordýr
mynduðu mótefni gegn þeim efnum sem
beitt var við ræktunina.
Erfbabreytt mjólkurhormón undir
smásjá
Líftæknifyrirtækið Monsanto þróaði á
sínum tíma erfðabreytt hormón (rBGH)
sem sprautað er í mjólkurkýr til að auka
nyt þeirra. Notkun þess hefur ýmsar
alvarlegar aukaverkanir í för með sér
fyrir kýrnar og hefur því leitt til aukinnar
notkunar sýklalyfja. Samtök neytenda og
marga vísindamenn hefur lengi grunað
að vaxtarhormónið kunni að hafa áhrif
á myndun brjóstakrabbameins og ótíma-
bæran kynþroska. Hið síðarnefnda
er vaxandi áhyggjuefni, m.a. eftir að
vísindaritið Pediatrics greindi frá niður-
stöðum rannsóknar sem bentu til þess
að 6,7% hvítra stúlkna og 27,2% svartra
sýni fyrstu merki um kynþroska fyrir átta
ára aldur, og að brjóstamyndunar og
skapahára verði vart hjá 1% þriggja ára
gamalla stúlkna.
Kanada og Evrópusambandið hafa
bannað notkun á þessu hormóni, en
í Bandaríkjunum er stór hluti mjólkur
framleiddur með því og hún seld án
merkinga. Ýmsar mjólkurstöðvar vestra
svöruðu kröfum neytenda sem ekki vildu
taka áhættu af neyslu hennar með því
að bjóða mjólk sem merkt er „framleidd
án tilbúinna vaxtarhormóna". Monsanto
brást við með því að kæra eina slíka stöð
fyrir villandi merkingar, sem segir sína
sögu um viðhorf fyrirtækisins til valfrelsis
neytenda og eðlilegra samkeppnishátta.
Evrópa beitir varúbarreglunni á erfba-
tækni
Evrópuríki efuðust um réttmæti þess að
demba afurðum órannsakaðrar tækni
á markað og tóku með fyrirvara þau
fyrirheit að erfðatækni „bjargi hungruð-
um heimi". ESB setti fimm ára bann
við frekari leyfisveitingum á ræktun og
markaðssetningu erfðabreyttra afurða.
Banninu var nýverið aflétt vegna kæru
sem Bandaríkin lögðu fram hjá WTO, en
áður setti ESB nánari reglur sem ætlað
er að tryggja betur öryggi afurða og val-
frelsi neytenda. Þess er vænst að íslensk
stjórnvöld verndi náttúru landsins og ör-
yggi neytenda með því að viðurkenna þá
óvissu sem fylgir erfðavísindum og fari
að fordæmi annarra Evrópuríkja með því
að beita varúðarreglunni til hins ýtrasta
við notkun erfðatækni.
Helstu heimildir: íslenskar og evrópskar iagaregl-
ur (raduneyti.is; europa.eu.int/eur-lex); skýrslur
frá Union of Concerned Scientists (ucsusa.com);
C.M. Benbrook: Impacts of Genetically Engineered
Crops on Pesticide Use in the United States (Bio-
Tech InfoNet, November 2003); skýrslur frá breska
landbúnaðarráðuneytinu og Soil Association.
NEYTENDABLAÐI0 1.TBL. 2004 5