Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1978, Blaðsíða 33

AF HAGLEIK LÆKNISHANDA - 31
Bráðaglákuköst líða oft hjá á byrjunarstigi
sjúkdómsins, en blinda að lokum, er þau verða tíðari
og standa lengur. Er því sennilegt að sumir þeirra
sjúklinga, sem voru orðnir alblindir er Björn sá þá
fyrst, hafi blindazt af bráðagláku.
Hægfara gláku nefnir hann glaucoma simplex
fyrstu árin, sem hann starfar, en síðar ýmist
glaucoma simplex eða chronicum og stundum
congestivum chronicum. I rauninni er þetta sami
sjúkdómurinn á mismunandi stigi, en heitið
glaucoma chronicum eða congestivum chronicum
(glákubólga) var notað, ef einkenni voru meiri-
háttar, svo sem regnbogasjón og roði kominn í
augun og verkir, eins og stundum á sér stað við
lokastig sjúkdómsins.
Glákugreiningar Björns virðast áreiðanlegar, því
hann greinir frá öllum helztu sjúkdómseinkennum.
I sjúkradagbókum hans eru margar ýtarlegar
lýsingar á gláku og er 17. saga dæmi um það.
I sjúkrasögunni greinir frá helztu einkennum.
Þoku-og regnbogasjón og skarpa sjónin farin að
dofna. Dældin í sjóntaugarós, sem nær út að rönd
sjóntaugar, er holbekkt og greint er frá dýpt hennar.
Sjónvidd minnkuð, greint frá hvar sjónsvið er mest
takmarkað og sagt er frá hörku augans. Sjónop
víkkað og svarar illa við ljósi. Eru þetta loka-
einkenni sjúkdómsins og með þeim tækjakosti er
Björn haíði, var vart mögulegt að greina hann
fyrr.
Oft er tekið fram hvort sláttur sést í bláæðum og
slagæðum og þvermál glæru er stundum tilgreint.
A útmánuðum 1909 gjörbreyttist aðstaða hans til
greiningar hægfara gláku, er hann fær augnþrýst-
ingsmæli (Schiötz tonometer), er gerir honum fært
að greina gláku áður en augljós einkenni koma í
ljós. Því miður auðnaðist Bimi ekki að nota þetta
nákvæma rannsóknartæki nema í nokkra mánuði.
Athyglisvert er hversu Bjöm fær augnþrýstings-
mæli snemma, þvi aðeins em liðin tæp íjögur ár
síðan Hjalmar Schiötz (1850-1927) í Osló kynnir
mæli sinn [36]. Varð hann fyrsti prófessorinn í
augnsjúkdómafræði við háskólann í Osló árið 1901.
Hægfara gláka getur verið og er oft alveg
einkennalaus, unz hún er komin á lokastig. Sumar
sjúkdómsgreiningar Björns bera þess vott, að hann
hefur stundum velt því fyrir sér hvort um gláku eða
sjóntaugarvisnun (atrophia n. optici) væri að ræða.
Sjúklingur, er hann haíði til meðferðar árið 1896 er
gott dæmi um slíkar vangaveltur. Hafði hann góða
sjónskerpu á báðum augum, en útlit sjóntaugar
bendir eindregið á gláku. Sjónsviðsbreytingar eru
ekki finnanlegar, og er nákvæmlega að þeim gáð og
sýnir þessi saga, að Björn gat gert og gerði
sjónvíddarmælingar [24.03.96].
Ef regnboga-og þokusjón var ekki fyrir hendi, var
sjúkdómsgreiningin stundum visnun á sjóntaug. Er
sennilegt að sumt af slíkum greiningum sé hægfara
gláka, en þær eru ekki margar.
Erfitt er að ákveða hvort um aukinn þrýsting í
auga er að ræða með áþreyfingu. I sjúkrasögu frá 25.
maí 1897 er ljóst dæmi um það. Þrýstingsmunur
finnst ekki í augum, en önnur einkenni gláku eru
ljós. Björn er varfærinn, grunar gláku, en
sjúkdómsgreiningin er sjóntaugarvisnun með
spurningarmerki en til öryggis lætur hann sjúkling-
inn hafa eserin. Það leið þó ekki á löngu unz augljóst
var að um gláku var að ræða, því íjórum mánuðum
síðar er sjúklingurinn kominn með bjúg í glæru á
öðru auga og þrýstingshækkun ótvíræð.
Björn veitir því athygli að hægfara gláka er
arfgengur sjúkdómur og tekur stundum fram, ef
ættingar hafa orðið blindir. Hann tekur eitt sinn
fram, að faðir 52 ára glákusjúklings hafi verið
steinblindur í 17 ár [06.07.02]. Hefur ætt þessa
manns verið könnuð og er gláka tíð meðal
afkomenda hans. Sagt er og frá systkinahópi með
gláku, eða voru að nnssa sjón [23.05.08].
Meðfædd gláka eða barnagláka (glaucoma
congenitum) er ekki skráð í bókum Björns, en ein
saga gefur vissulega til kynna að um þennan
sjúkdóm geti verið að ræða. Á ferðalagi um Vestfirði
skoðaði hann tíu mánaða telpu [06.07.01]. Þoldi
hún birtu mjög illa og grúfði sig niður. Þokuhula var
yfir augum, sem gat bent á bjúg í glæru og augun
virtust í stærra lagi.
Björn notaði langmest eserin lyf við gláku og
síðustu árin einnig pílokarpin.
Verður nú greint frá glákuaðgerðum Björns, sjá
5. töflu.
Fyrstu árin gerir hann hvítuskurð (sclerotomia)
á glákusjúklingum sínum, en hættir þeirri aðferð
1896, enda hefur hann fljótt séð, að sú aðgerð bar
ekki árangur til lengdar.
Árið 1894 byrjar hann að gera lituhögg
(iridectomia) og beitir þeirri aðferð unz hann kemst
upp á lag með litustag (iridencleisis) snemma árs
1909 og hættir þá algjörlega við lituhöggið.
Hugmyndin um skurðaðgerð við gláku kemur
ekki fram, fyrr en að William MacKenzie og
Middlemore gera árið 1835 ástungu á hvítu, til þess
að lækka háþrýsting í auga [34]. Höfðu menn þá
nýlega gert sér ljóst að hár þrýstingur er
aðaleinkenni gláku.