Sagnir - 01.10.1983, Side 32

mjög svipaðrar skoðunar og Helgi Skúli.
Hann leggur áherslu á það í bók sinni The
Practice of History, að sagnfræði réttlætist
af sjálfri sér:
The study of history is an intellectual pursuit,
an activity of the reasoning mind, and, as one
should expect, its main service lies in its ess-
ence.18
Hér má hins vegar staldra við og spyrja
hvað felist nákvæmlega í „essence" Eltons
og hinu sjálfstæða menningarlega gildi
Helga Skúla Kjartanssonar. Það er e.t.v.
tæplega nógu ljóst.
Elton nefnir þau rök til gildis sagnfræði
að margir hafi áhuga á fortíðinni, eins og
Helgi Skúli, “for emotional or intellectual
satisfaction."19 Eins og Marwick bendir á
þá réttlæta listamenn og vísindamenn
stundum viðfangsefni sín með sömu
rökum.20 Mér finnst að Helgi Skúli hljóti að
vera einhvers staðar á svipuðum slóðum og
Elton og Marwick. Þegar Helgi Skúli talar
um að söguþekking hafi sjálfstætt menning-
arlegt gildi, þá gæti maður haldið að hann
ætti við að sagan (fortíð okkar) sé einn
hyrningarsteina menningar okkar, ásamt
tungu og bókmenntum, og því beri okkur
að leggja rækt við hana. En efasemdir hans
um sagnfræði sem námsgrein hér að
framan, beinast einmitt að þessu. Það er
því ekki í mörg skjól að venda.
Marwick ræðir nokkuð gildi sagnfræði í
bók sinni The Nature of History og hann
nefnir eitt þeirra „the poetic element":
[—] there is inborn in almost every individual
[—] a curiosity and sense of wonder about the
past, an awareness as G.M. Trevelyan has
put it, of „the quasi-miraculous fact that
once, on this earth ... walked other men and
women, as actual as we are today, thinking
their own thoughts, swayed by their own
passions, but now all gone, one generation
vanishing after another, gone as utterly as we
ourselves shall shortly be gone like ghosts at
cockcrow“. There exists in the human imag-
ination an „instinctive wish to break down the
barriers of time and mortality and so to
extend the limits of human consciousness
beyond the span of a single life“.21
Mér finnst að það sem Marwick segir hér
hljóti að felast í sjálfgildi sagnfræðinnar,
jafnvel þótt einhverjir myndu segja að þetta
væri ekkert annað en ytri réttlæting, gildi
sem lægi utan hennar en ekki í henni sjálfri.
En ef í orðinu sjálfgildi felst ekki ánægja
(gleði, nautn, skemmtun ...) þá er hrein
merkingarleysa að tala um sjálfgildi að
mínu áliti. Sú fullyrðing verður þó ekki rök-
studd hér nánar.
B. Samfélagsleg nauðsyn
sagnfræði.
Algeng rök eru þau að sagnfræði sé nauð-
synleg til skilnings á samfélagi okkar, okkur
sjálfum og hún auki víðsýni okkar og
þroska. Ingi Sigurðsson segirsvo:
Það er lítill vandi að færa rök að því, að sagn-
fræði sé nytsöm fræðigrein. Sagnfræði er
nauðsynleg til skilnings á því samfélagi, sem
við lifum í, og þar af leiðandi á okkur
sjálfum.22
Svipað vakir fyrir Gunnari Karlssyni í
bréfi til Helga Skúla Kjartanssonar:
Ég held að það sé kannski stætt á því að segja
að sagnfræði sé leið til að átta sig á veruleik-
anum, leið sui generis, hliðstæð [—] vísind-
um, skáldskap, heimspeki [—].23
Og Gísli Gunnarsson tók svo til orða:
Ákveðin sameiginleg hugmyndafræðileg
mótun er ein helsta forsenda þess að hægt sé
að skipuleggja samfélag manna, með öðrum
orðum menning er nauðsynleg fyrir fæðuöfl-
unina. Eitt helsta sérkenni mannsins er sjálfs-
vitundin og hugmyndir um eðli sitt og upp-
runa. Það er næstum því fáránlegt að þurfa að
ítreka nauðsyn þess að maðurinn hafi sögu-
lega yfirsýn um samfélagsþróunina, ekki síst
þegar breytingar gerast eins hratt og nú er
raunin.24
Arthur Marwick, sem áður var nefndur,
talar auk „the poetic element" um „the
30