Sagnir - 01.04.1986, Side 45

Þórunn Valdimarsdóttir
Dyggðaspegill
eður ein kristileg undirvísan og nytsamleg, fyr-
ir allar guðhræddar meyjar og kvenpersónur,
sýnandi hvílíkum dyggðum þeim hæfi begáf-
uðum að vera.
F
1—^instöku heimildir eru svo lýsandi
fyrir horfiö hugarfar, aö þær hrópa á
samanburð við nútímann. Ein slík er
siöaritiö Dyggðaspegill. Það er freist-
andi aö bera dyggðir, sem voru taldar
æskilegar fyrir nokkur hundruö árum,
saman viö þær sem viö hömpum í
dag, því aö svo sannarlega eru marg-
ar þeirra enn viö lýði.
Spegill er tákn sem hefur haft
ómæld áhrif á ímyndunarafl vest-
rænnar menningar. Dr. Einar Már
Jónsson leiddi hóp sérfræðinga í all-
an sannleik um það meö erindi, sem
hann flutti nýlega á vegum Háskóla
íslands, um Konungsskuggsjá og
önnur miðaldarit sem kölluöust
speglar. Ein leið til þess aö sjá hvaða
þýðingu tákniö spegill haföi áöur fyrr
er aö ímynda sér að maður hafi aldrei
séö sjálfan sig í spegli. Slík opinber-
un hefur þaö átt að vera að fá rit sem
nefndust speglar í hendurnar!
Dyggðaspegill fjallar um þær
dyggðir kvenna sem lúterskir kenni-
menn aðhylltust á 16. og 17. öld.
Hann var skrifaður af Lúkasi Martín-
usi, „presti í Þýskalandi", á seinni
hluta 16. aldar. Spegillinn náöi mikl-
um vinsældum í Danaveldi, en þar
var hann gefinn út sex sinnum á árun-
um 1594 til 1660. Jón Arason, próf-
astur í Vatnsfirði, þýddi Dyggðaspegil
á íslensku árið 1639, og varðveist
hafa fjögur handrit af honum frá 17.
öld, þrjú frá 18. öld og eitt frá því um
1800.1 Menn héldu áfram að afrita
Dyggðaspegilá íslandi í eina og hálfa
öld eftir aö hann hætti að koma út í
Danmörku. Þar kom út hliðstæður
spegill árið 1571 fyrir karlkynið, Unge
Karlis og Drengis Speil, en minni þörf
var á því að rækta siðferði drengja en
stúlkna, því að sú dyggð sem hæst
bar í siðaritum var skírlífið og það
voru einkum stúlkurnar sem áttu að
gæta þess.2
í enskum siðaritum er dregin upp
svipuð mynd af konum og í hinum
þýska Dyggðaspegli. Lawrence
Stone notar í bók sinni, The Family,
Sex and Marriage in England 1500-
1800, fimm lýsingarorð til þess að
lýsa þeim eiginleikum sem þóttu fara
konum vel í hinum enska heimi á 16.
og 17. öld.3 Konur áttu að vera veik-
geðja, hlýðnar, góðgjarnar, hreinlífar
og hófsamar. Þessi lýsing á vel við
kvenímynd Dyggðaspegils. Erfitt er
að meta áhrif heimildar sem er for-
skrift eins og Dyggðaspegill, en hann
má að minnsta kosti lesa sem heimild
um hina æskilegu kosti kvenna.
Handrit voru dýr og spegillinn var því
líklega einungis í eigu fárra stönd-
ugra kvenna. En tónninn í Dyggða-
spegli er sá sami og í hinum lútersku
kennisetningum, og allar konur með-
tóku svipaðan boðskap í kirkjunni.
Þær sem áttu sinn eigin spegil höfðu
þá sérstöðu að geta af sérstakri alúð
ræktað sinn dyggðakrans.
Dyggðir spegilsins eru tuttugu
talsins. Sex þeirra tengjast beinni
trúariðkan, fimm lúta að vinnusiðferði
og mannasiðum, þrjár dyggðir lýsa
kristilegu hugarfari, tvær fjalla um sið-
gæði og fjórar um undirgefni. Á viss-
an hátt hefur Dyggðaspegill verið
meyjum andleg lyftistöng, sem leið-
beindi þeim við að rækta með sér eig-
inleika sem töldust góðir. Tónninn
sem spegillinn gefur er yfirleitt Ijúfur
og göfgandi og þar hljómar það feg-
ursta úr kristinni siðfræði. En jafn-
framt pínir spegillinn konur niður í
æði þröngt mót. Erfðasyndin og
sköpunarsagan voru síst til þess
fallnar að vekja upp sjálfstraust
kvenna. Dyggðaspegill innprentar