Sagnir - 01.04.1986, Page 66

Drepsóttir
egi, þótt landiö gæti framfleytt fleir-
um. Á íslandi voru áhrif hennar bund-
in viö fyrstu kynslóðirnar eftir að sótt-
irnar tvær dundu yfir, eftir það fjölgaði
fólkinu upp að því marki, sem landið
gat borið og það breyttist ekki fyrr en
íslendingar gátu farið að lifa af sjó-
sókn ásamt landbúnaði. í því sam-
bandi má ef til vill varpa fram þeirri
spurningu, hvort fiskveiðar hefðu þró-
ast hér fyrr sem sjálfstæður atvinnu-
vegur, hefði ekki sífellt verið leitast
við að stunda þær í hjáverkum frá
hefðbundnum búskap.
Lokaorð
Flest bendir til þess, að sóttin, sem
barst til íslands árið 1402, hafi verið
pest, þ. e. lungnapest, sem olli dauða
upp undir helmings landsmanna.
Pest barst aftur til landsins árið 1494
og hefur hún að líkindum verið eins
Tilvísanir
1 Örnólfur Thorlacius: Óprentað út-
varpserindi 1965.
2 Jón Steffensen: „Pest á íslandi."
Menning og meinsemdir (Rv.
1975), 321.
3 Jón Steffensen: Pest, 323.
4 Þorkell Jóhannesson: „Plágan
mikla 1402-1404." Lýðir og
landshagir\. (Rv. 1965), 72.
5 Jón Steffensen: Pest, 333.
6 Jón Steffensen: Pest, 331-332.
7 Björn Þorsteinsson: Enska öldin
(Rv. 1970), 27.
8 Björn Þorsteinsson: Islensk mið-
aldasaga, 2. útg. (Rv. 1980), 241.
9 íslenzkt fornbréfasafn III (Kaup-
mannahöfn 1896), 680.
10 Sama rit, 682.
skæð, að öðru leyti en því, að hún
náði ekki til Vestfjarða. Þetta virðast
vera einu skiptin, sem pestin geisaði
hér, þótt hún væri landlæg í öðrum
löndum Evrópu um aldir og að líkind-
um hefur tilviljun ráðið því, að hún
náði hingað í þessi tvö skipti.
Hér hefur verið gerð tilraun til þess
að álykta um mannfallið út frá þekkt-
um tölum um fjölda látinna í Stóru-
bólu, sem geisaði 1707-09. Það er
þó alls ekki víst, að þetta sé raun-
hæft, aðstæður geta hafa breyst mik-
ið á þeim þremur öldum, sem liðu milli
þessara sótta. En sé rétt ályktað, að
allt að helmingur þjóðarinnar hafi lát-
ist í Plágunni miklu og annað eins, að
undanskildum þeim, sem bjuggu á
Vestfjörðum, þegar Plágan síðari var
á ferðinni, hefur orðið meiri blóðtaka
í þessi tvö skipti, sem pest barst til
landsins, en nokkru sinni fyrr og síðar
í sögu þess.
11 Annálar 1400-1800 I (Rv. 1922-
27), 10.
12 Holmsen, Andreas: Norges hi-
storie (Oslo 1977), 329.
13 Jón Steffensen: „Bólusótt á ís-
landi." Menning og meinsemdir
(Rv. 1975), 339.
14 íslenzkt fornbréfasafn III, 689-
696.
15 Þorkell Jóhannesson: Plágan
mikla, 80.
16 Björn Þorsteinsson 1980, 241.
17 Walloe, Lars: „Pest og folketall
1350-1750.“ Historisk Tidsskrift
nr. 1 (Oslo 1982), 9, 28, 42-43.
18 Nielsen, Alf R.: „Pest og geo-
grafi." Historisk Tidsskrift nr. 3
(Oslo 1983), 222, 223.
Mannfallið hefur þó unnist tiltölu-
lega skjótt upp, þar eð pestin varð
ekki landlæg. Miklar breytingar urðu
á markaði fyrir útflutningsafurðir ís-
lendinga um svipað leyti og það má
vera, að plágurnar, einkum sú fyrri,
hafi komið í veg fyrir, að búskapar-
hættir breyttust í samræmi við þær.
Af því gat ekki orðið, vegna þess að
jarðeigendur kappkostuðu að halda
öllu tiltæku vinnuafli innan gamla
landbúnaðarskipulagsins og tókst
það. Sjósóknin varð aukabúgrein.
Plágur 15. aldar virðast því hafa
stuðlað að því, að hér á landi hélst að
mestu sama þjóðfélagskerfi öldum
saman, landbúnaðarsamfélag í landi,
þar sem landkostum hnignaði jafnt og
þétt.
í Noregi varð aftur reyndin sú, að
pestin 1349-51 gjörbreytti þjóðfélag-
inu og Noregur bar ekki sitt barr um
nokkrar aldir. □
19 Holmsen, Andreas, 350.
20 Walloe, Lars, 9.
Ennfremur:
Annálar 1400-1800 I (Rv. 1922-27),
9-12 (Nýi annáll).
Annálar 1400-1800 III (Rv. 1933-
38), 21-23 (Vatnsfjarðarannáll
elsti).
Encyclopædia Britannica 17. bindi.
London 1963 („Plague").
Kulturhistorisk Leksikon for Nordisk
Middelalder 13. bindi (Kbh. 1968),
242-247 (,,Pest“).
Þorkell Jóhannesson: „Atvinnuhættir
á fslandi fram um siðaskipti." Lýðir
og landshagir\ (Rv. 1965), 56-67..
64 SAGMIR