Sagnir - 01.05.1991, Síða 29

Kallaði verslunargróðinn á fyrirlitningu samfélagsins?
tilgangurinn með auðsöfnun? Frá-
leitt að eignast peninga, pening-
anna vegna. Þeir voru grundvöllur
til að eignast stuðningsmenn og
stuðningsmenn voru leið til að
auka völd og völd skópu svo aftur
peninga og þannig koll af kolli.
„Fjárfestingin“ var í fólki, ekki í
vörum. Auðsöfnun var því frekar
félagsleg ráðstöfun en efnahags-
lcg-9
Blund-Ketill er dæmigcrður full-
trúi fyrir þetta gamla gildismat, að
mati Durrenberger og Ástráðs.
Peningar voru aldrei annað en tæki
til að viðhalda félagslegunr sam-
böndum. Að þeirra áliti kemur
mikilvægi slíkra sambanda skýrt
fram þegar Blund-Ketill tekur við
Erni, norskum kaupmanni, þó að
Örn sé að deila við Tungu-Odd,
mesta höfðingja héraðsins. En það
gerir hann þar sem að faðir Arnar
hjálpaði honum eitt sinn og þess
vegna á hann honum skuld að
gjalda. Þetta er lýsandi fyrir gömlu
goðahugmyndafræðina sem inynd-
aði einskonar gagngjafakerfi í sam-
félaginu. Markmiðið var að styrkja
samheldni hópsins og einingu
gagnvart öðrum. Foringinn varð
að treysta á stuðningsmenn sína og
þeir fengu vernd, gjafir og veislur
fyrir hollustu sína.10
Flænsna-Þórir fellur greinilega
ekki inn í þetta munstur goðaveld-
isins að áliti Durrenberger og
Ástráðs. Markmið auðsöfnunar
hans er að skapa meiri auð, ekki að
styrkja félagslegu stöðu sína. Þegar
hann t.d. leitar eftir stuðningi
Arngríms goða - með því að taka
son hans í fóstur og bjóða honum
helminginn af öllum eignum sínum
— er það einungis gert til að hljóta
vernd og afl í viðskiptunum, enda
græddist honum stórmikið fé eftir
þá ráðstöfun. Hann er því ógnun
við gamalt goðavald, maður nýrra
sjónarmiða konungsveldisins. En í
kjölfar þeirra fellur gagngjafakerfið
og fyrsta skrefið að innanlands-
verslun í anda markaðshugmynda
er stigið." Það þýðir með öðrum
orðum að auðsöfnun varð ekki
lengur að þjóna ákveðnu félagslegu
hlutverki heldur var þróunin sú að
Farandsalinn FIcensna-Þórir
er óvinsæll af allri alþýðu
manna enda fékk hann viður-
nefni sitt í háðungarskyni er
hann einhverju sinni var að
selja hænur. Ekki batnaði álit
manna á honum þótt hann
stórauðgaðist af iðju sinni
vegna þess að „ varla var til
óþokkasælli maður en
Flænsna-Þórir var. “ Var það
t.d. fyrir hans tilstuðlan að
Blund-Ketill var brenndur inni
á bæ sínum ásamt öllu heimil-
isfólki.
leið var að opnast fyrir mcnn að
hagnast á viðskiptum og nýta
gróðann í cigin þágu.
Skoðun Ástráðs og Durrenber-
ger er sem sagt sú að í Blund-Katli
sé að finna tákngerving goðakerfis-
ins en í Hænsna-Þóri markaðsáhrif
konungsveldisins. En hvernig
kemur það heim og saman við
gildismat Hænsna-Þórissögu?
Hœnsna-Pórir
Norsku áhrifin voru ekki bara
krafa um breytt verðmætamat
heldur líka völd. Embættismenn
komu til sögu sem þurftu á stuðn-
ingi konungs að halda. Þessi
áherslubreyting létti þeirri kvöð af
valdsmönnum að nota eigin pen-
inga til að tryggja völd sín. Þeim
var ekki lengur nauðsyn starfsins
vegna að vera sérstaklega örlátir
við stuðningsmenn sína eða skapa
sér orðstír til að öðlast vinsældir
eins og goðarnir þurftu. Samfara
þessari breytingu urðu menn að
vera sterkefnaðir til að geta vænst
þess að hljóta embætti sýslumanns í
konungsveldinu: meginforsenda
valds var auður. Sýslumenn sáu
um skattheimtu þar sem ákveðinn
hluti rann til konungs en hinu
héldu þeir eftir til að standa straum
af kostnaði við embættið. Ef hagn-
aður var af embættinu rann hann til
sýslumanns sem gat ráðstafað
honum að cigin vild, en þurfti að
SAGNIR 27