Flóra: tímarit um íslenzka grasafræði - 01.03.1965, Page 35

um og kalla háfjallategundir, enda fer engin þeirra alveg niður að
sjávarmáli, neins staðar á landinu, svo vitað sé, nema draumsóleyjan
(Papaver radicatum), en um hana gildir sennilega það sama og skarfa-
kálið, að þar er raunverulega um tvær mismunandi tegundir að ræða,
enda þótt það hafi enn ekki verið viðurkennt af öllum.
Við þennan flokk má og bæta nokkrum lágplöntum (sbr. kaflana
um fléttur, mosa og sveppi). Háfjallaþlönturnar eru á margan hátt
einn athyglisverðasti flokkur íslenzku flórunnar. Útbreiðsla þeirra
flestra er mjög takmörkuð, ekki eingöngu niður á við, eins og hér hef-
ur verið getið, heldur einnig upp á við og í láréttum fleti. Það er t. d.
athyglisvert, að aðeins tvær þessara 15 tegunda hafa fundizt á hæsta
atluigunarstaðnum, Kerlingu. Flestar eru þessar tegundir sárasjaldgæf-
ar utan Eyjafjarðarsvæðisins, og ein þeirra, fjallabláklukkan, hefur
hvergi fundizt annars staðar á landinu. Á Eyjafjarðarsvæðinu virðast
þær flestar vera takmarkaðar við miðbik svæðisins. Fjallabrúðan er þó
undantekning, hún virðist fremur vera útsveitategund, og fer auk þess
mjög lágt á útskögunum, og því nokkurt spursmál hvort telja á hana
með háfjallategundunum.
Háfjallategundirnar eru með allra harðgerðustu plöntutegundum
landsins, og eru því líklegastar allra plantna til að hafa lifað hér yfir
ísaldirnar. Er það og athyglisvert, að aðeins fáir fundarstaðir þeirra eru
neðan þeirra marka, sem álitið er að hafi verið mesta hæð jöklanna
þegar þeir voru stærstir. Háfjallaplönturnar mega því örugglega telj-
ast þær plöntur, sem lengst hafa lifað í landinu, og eru íslenzkastar
allra plantna.
Ymislegt hefur verið rætt og ritað um það, hvað valda kunni hinni
takmörkuðu útbreiðslu háfjallaplantnanna og annarra fjallaplantna,
og þá einkum það spursmál, hversvegna þær leiti ekki niður í dalina,
þar sem skilyrði öll eru þó ólíkt hagstæðari plöntugróðri en á háfjöll-
unum. Ein kenning er sú, að þær hafi á ísöldinni misst alla útbreiðslu-
eða dreifingarhæfni, því svo hafi hin hörðu kjör grisjað tegundirnar,
að aðeins einn eða örfáir stofnar hafi lifað af, en þar með hafi tegund-
irnar misst þann breytileka, sem er yfirleitt nauðsynlegur til að þær
geti numið ný lönd.
Aðrir benda á samkeppnina, sem auðvitað er mun harðari á lág-
lendinu. Fjallaplönturnar ættu samkvæmt því, að vera lítt samkeppnis-
færar um beztu staðina, og hafa því hrakizt þangað sem samkeppnin
er lítil, eins og frumstæðir þjóðflokkar hafa verið hraktir úr beztu
löndunum til hinna sem lítt eru byggileg. Til þess benda m. a. rækt-
unartilraunir, sem gerðar hafa verið með fjallaplöntur á láglendi, t. d.
TÍMAKIT UM ÍSLENZKA ORASAFRÆÐI - FlÓm 31