Félagsbréf - 01.07.1958, Blaðsíða 45

félagsbréf
41
um var háð miklum takmörkunum,
unz stjörnusjónaukinn kom til sög-
unnar. En þrátt fyrir geysivíðtæka
þekkingu, sem nútímavísindamenn
hafa öðlazt á himintunglunum og
þróun þeirra, þá er mörg gátan um
stjömugeiminn óleyst og verður það
sennilega enn um langan aldui-. í
kafla þessum eni ræddar gamlar
°S nýjar skoðanir manna á eðli og
tilurð stjarnanna. Ekki er ósennilegt,
að mörgum muni þykja nóg um, er
hann les um hinn ótrúlega grúa
hnatta og sólkerfa og hinar gífur-
legru fjarlægðir þeirra frá jörðu. Öll
jarðnesk viðmiðun manna missir í
því sambandi gersamlega marks. Nú
eni nýjustu sjónaukar orðnir það
ffóðir, að hægt er að skyggnast með
hjálp þeirra 2000 milljónir ljósára
út í geiminn, en eitt ljósár er sú
leið, sem ljósið fer á einu ári með
300 þúsund kílómetra hraða á sek-
úndu. Og ætli mörgum þyki það ekki
nokkuð mikil fjarstæða, að stjarna,
sem vísindamaðurinn er að skoða í
þessari órafjarlægð, gæti verið liðin
undir lok fyrir lifandi löngu, því að
ljós það, sem hann sér í sjónauk-
anum, byrjaði að streyma út frá
stjörnunni um það leyti, sem lífið
var að kvikna í frumhöfum jarðar.
Lokaorð höfunda þessa kafla era
á þessa leið: „Nú verða þau grand-
vallarhugtök, sem áður vora notuð
til skýringar á heimskerfinu — efni
og orka, rúm og tími — ekki lengur
greinilega aðskilin. Hin nýju vís-
indi hafa leitt í ljós, að efni og orka
er hið sama. Og á svipaðan hátt
verður ekki skilið á milli rúms og
tíma í ógnarlegum fjarvíddum al-
geimsins. Maðurinn er hamlaður af
ónógri skilningshæfni og hann er
bandingi eigin skynáhrifa og fær því
einungis fálmað sig fram um þá
rökkurmóðu, sem byrgir honum út-
sýn á tvo vegu við yztu mörk sjón-
hrings — öðram megin djúpir dul-
arheimar frumagnanna, hinum meg-
in endalaus víðerni rúms og tíma.
Hvort honum muni takast að lyfta
þessari hulu, er aðeins bundið von
en engri vissu, eins og Páll postuli
kemst að orði: „Því þekking vor er
í molum og spádómur vor er í mol-
um .... því að nú sjáum vér svo
sem í skuggsjá og óljósri mynd“.
*
Þessi glæsilega bók er ekki eins
manns eða fárra manna upphróf.
Hún er frumsamin af 256 vísinda-
mönnum og vísindastofnunum, og
skiptu þeir með sér verkum eftir
sérhæfni hvers og eins.
Islenzku þýðinguna gerði Hjörtur
Halldórsson, menntaskólakennari. Er
mikið færzt í fang að taka að sér
slíkt verk, sem spannar allar helztu
ffæðigreinar náttúruvísindanna. En
Hirti hefur farizt þýðingin pi'ýði-
lega úr hendi, jafnvel svo vel, að
ég efast um að nokkur hefði gert
betur. í bókinni morar af vísinda-
heitum á jurtum og dýrum. Þar era
nefnd dýr af hinum fjarskyldustu
flokkum, bæði steingerð og þau sem
nú lifa. Mér er kunnugt um, að þýð-
andinn leitaði til ýmissa sérfróðra
manna um íslenzkar nafngiftir af
öryggisástæðum og álít ég það rétt-
mætt, þar sem hann sjálfur er ekki
dýrafræðingur að menntun.
Sum dýra- og jurtanöfnin voru
áður til í málinu, en allmörg eru ný-