Sveitarstjórnarmál - 01.06.1998, Blaðsíða 25

BYGGÐAMAL
nám hérlendis og erlendis. Þar af
eru um 1.700 við nám erlendis sem
hafa leitað stuðnings Lánasjóðs
námsmanna en ekki er vitað um aðra
í námi erlendis. íslendingar stunda
fjölbreytt nám og stunda eða hafa
stundað það víða um heiminn. Þessi
fámenna þjóð hefur því tengsl víða.
Sambandið milli áhuga ungs fólks á
tilteknu námi og geta efnahagskerf-
isins til að veita fólki störf að námi
loknu getur aldrei verið beint. All-
langur tími líður frá því að ákvörðun
er tekin um nám þar til viðkomandi
er kominn á vinnumarkað. Margt
getur breyst á þeim tíma.
Á undanfömum árum hefur orðið
veruleg uppbygging í námi á há-
skólastigi hérlendis. Nemendum er
beinlínis beint í nám hérlendis með
reglum Lánasjóðs íslenskra náms-
manna. Það hvílir því mikil ábyrgð
á þeim sem stjórna menntakerfinu
að það bjóði upp á kennslu og tilurð
á þekkingu sem þjóðfélagið þarfn-
ast. Ég veit ekki hvort það er rétt
vísbending sem felst í þeim tölum
sem sýna að árið 1994 var hlutfall
nemenda á háskólastigi hér á landi
lægst af Norðurlöndunum í verk-
fræði og skyldum greinum. Átta
prósent íslenskra em talin í þessum
greinum en 22% í Finnlandi þar
sem það er hæst. Alls staðar nema í
Noregi voru fleiri hlutfallslega við
nám í stærðfræði og tölvunarfræð-
um. Islendingar em hins vegar með
hlutfallslega marga í heilbrigðis-
fræðum. Einungis Finnar eru með
fleiri. Við sláum alla Norðurlanda-
búa út með hlutfall þeirra sem eru
að læra lögfræði. Það er 50% al-
gengara að íslenskir háskólanemar
séu að læra lögfræði en í því Norð-
urlandanna sem kemur næst.*
Það er mikilvægt að atvinnutæki-
færin séu til staðar þegar viðkom-
andi kemur úr námi. Eftir það festa
menn ráð sitt og em síður líklegir til
að flytja. Hluti alþjóðavæðingarinn-
ar er menningarlegur og þess vegna
er ekki víst að fólk sakni endilega
íslenskra menningareinkenna þótt
* Nordic Statistical Yearbook 1996.
það búi erlendis. Að einhverju leyti
hafa menn möguleikann á að hafa
menningarleg og félagsleg sam-
skipti þrátt fyrir búsetu fjarri heima-
högum. Eitt einkenni Islendinga
sem búsettir em erlendis er að þeir
em of fáir til að mynda staðbundin
samfélög aðfluttra eins og gildir um
margar fjölmennari þjóðir. I staðinn
festast þeir heldur ekki í slíku sam-
félagi og það getur haft þau áhrif að
menn séu líklegri til að koma heim
aftur er tækifæri bjóðast.
Framtíöarsýn
Hér að framan hefur verið tæpt í
afar stuttu máli á nokkmm atriðum
sem varða stöðu og þróun höfuð-
borgarsvæðisins, einkum og sér í
lagi að því er varðar samskipti þess
en stundum landsins alls gagnvart
útlöndum. Að síðustu langar mig að
reyna að fjalla nokkuð um framtíð-
arsýn fyrir þetta svæði. Að sumu
leyti má draga íbúaþróunarmyndina
saman í einfalt líkan sem ég vona að
verði ekki of mikill hluti af skýringu
á framtíðarþróuninni: Landsbyggð-
armenn flytja til höfuðborgarinnar
vegna þess að þeir fá ekki atvinnu-
tækifæri við hæfi heima fyrir þegar
þeir em búnir að mennta sig. Höf-
uðborgarbúar (og menntaðir lands-
byggðarmenn líka) flytja til útlanda
af því að landið sem heild veitir
þeim ekki tækifæri við hæfi. Fólk
frá útlöndum flytur á landsbyggðina
að mestu leyti tímabundið til þess
að vinna þau störf sem Islendingar
vilja ekki vinna. Tilgangur þeirra er
að afla mikils fjár á stuttum tíma.
Hér er ekki tækifæri til að fjalla
um það hvemig hægt sé að draga úr
of miklum flutningum fólks af
landsbyggðinni til höfuðborgar-
svæðisins. Hér hefur verið sýnt fram
á að flutningur fólks til útlanda er
ekki sams konar straumur og ég tel
ekki ástæðu til að ætla að hann
verði það. Flutningamir hafa á und-
anfömum árum verið mest til ná-
grannalandanna. Þangað er auðveld-
ast að fara og styst og auðveldast að
koma til baka.
Höfuðborgarsvæðið á Islandi hef-
ur upp á að bjóða mikla kosti: hér er
að finna mjög mikið af þeirri þjón-
ustu sem er að finna í jafnvel miklu
stærri borgum. Svæðið er laust við
marga af þeim neikvæðu þáttum
sem íbúar margra af stórborgum ná-
lægra landa þurfa að búa við. I öllu
falli er þá að finna í minna mæli.
Þar með er ekki sagt að menn þurfi
ekki að hafa vakandi auga fyrir því
að þróunin fari ekki úr böndunum.
Það hefur hún sums staðar gert og
jafnvel á stuttum tíma. Höfuðborg-
arsvæðið er í nánum tengslum við
óspillta eða því sem næst óspillta
náttúru. Hér er aðgengileg óbyggð
og það er auðlind sem hefur ákveðna
sérstöðu, einkum miðað við borgir á
meginlandi Evrópu. Engar líkur eru
til þess að þessi auðlind muni tapast.
Ég hef ekki miklar áhyggjur af
því að fólk muni ekki vilja búa hér á
landi ef lífsskilyrði verða með lík-
um hætti og er í nágrannalöndunum.
Við höfum tapað nokkrum fjölda
fólks til útlanda á hverju ári að með-
altali um alllangan tíma. Við þurf-
um ekki að skammast okkar fyrir
það að segja að við sjáum eftir þeim
öllum. Á sama tíma hefur fólki af
erlendu bergi brotið fjölgað. Það
auðgar íslenskt mannlíf og menn-
ingu. Ég get ekki tekið undir það að
þessa þróun sé hægt að kalla at-
gervisflótta og ég tel að slík þróun
verði ekki hér á næstu árum.
Það er ekki auðvelt að bera saman
lífsskilyrði með einföldum mæli-
kvörðum. Þrátt fyrir nálægðina, líka
menningu og að mörgu leyti líkt
lífsmynstur eru skattakerfi og milli-
færslukerfi á Norðurlöndunum of
flókin til að hægt sé að gera saman-
burðinn einfaldan. Og þegar búið er
að bera saman verðlag á vörum og
þjónustu er eftir að taka tillit til allra
annarra ómælanlegra þátta. Islend-
ingar munu í enn vaxandi mæli búa,
vinna og læra erlendis. En þeir
munu samt langflestir kjósa að búa
meirihluta ævinnar hér á landi. Mik-
ilvægasta hlutverk stjórnvalda til
þess að svo megi verða er skipulag
og rekstur menntakerfisins auk al-
mennrar efnahagsstjómar.