Helgafell - 01.09.1942, Blaðsíða 51

BÓKMENNTIR
279
dæmi eru til hér á landi, hafa margar
óánægjuraddir heyrzt um það meðal
almennings, einkum þó um valið á
bókunum. Ég hygg, að þessi óánægja
eigi sér ekki fyrst og fremst pólitískar
rætur, þótt sumir vilji svo vera láta,
heldur sé hún menningarlegs eðlis,
nokkurn veginn jöfn meðal manna í
öllum stjórnmálaflokkum. Á það
skortir sízt, að Menningarsjóður hafi
,,bókfætt“ landsmenn í þeim skiln-
ingi, að ritin hafa verið nógu mikil
að vöxtunum. Ef litið er á magnið:
stærð bókanna og útbreiðslu þeirra,
verður ekki á betra kosið. Óánægjan
stafar af því, að mönnum þykja gæð-
in ekki samsvara magninu, þeim
finnst brauðið vera blandað berki, eins
og stundum ber við í styrjöldum og
hallæri.
Ég vil nú hér á eftir taka til athug-
unar ýmis atriði, sem mér þætti mega
betur fara í útgáfustarfsemi þessari,
einkum valið á bókunum. Ég skal fús-
lega játa, að verkefni það, sem Menn-
ingarsjóður og Þjóðvinafélagið hafa
færzt í fang, er mjög vandasamt, og
verður því að gæta fullrar sanngirni.
En hins vegar virðist mér, að svo
mörg og alvarleg mistök hafi orðið á
um bókavalið, að það sé engin sann-
girni að berja í þá bresti. Ef útgáfu-
stjórnin fylgir sömu stefnu og hingað
til, sýnist mér, að verk hennar verði
að mestu leyti unnið fyrir gýg.
Fyrir ofan garð og neðan
Bækur Menningarsjóðs og Þjóð-
vinafélagsins eru ýmist þýddar eða
frumsamdar á íslenzku, og ýmist
fræðirit eða skemmtirit og fagur-
menntir. Þar sem bókum þessum er
ætlað að komast inn á hvert heimili
á landinu, verða þær allar að vera
við hæfi íslenzkrar alþýðu, að efni,
stíl og framsetningu. Greindur alþýðu-
maður, sem les þær með athygli, verð-
ur að hafa þeirra not. Þær verða að
vera honum til gagns, gamans og
menningarauka. Þær verða að þroska
hann, bæta smekk hans, ef um fagur-
menntir er að ræða, veita honum nyt-
sama fræðslu, glæða skilning hans og
örva hann til hugsunar, ef ritin eru
fræðileg. Þessi rit eiga að hefja almenn-
ing á hærra menningarstig, því mega
þau hvorki vera of lítilsigld né of þung
og torskilin. Alþýðan verður að ná taki
á hendinni, sem henni er rétt til hjálp-
ar að ofan. Þeir, sem stjórna slíkri
útgáfu, verða sífellt að spyrja sig:
Hvaða gildi hefur þessi bók fyrir ís-
lenzka menningu og íslenzkan al-
menning ? Samsvarar hún svo vel ís-
lenzkum menningarþörfum og menn-
ingarkröfum, að það sé ómaksins vert
að gefa hana út í 12.000 eintökum ? Er
hún við hæfi meginþorra almennings,
og er hún þess virði, að allur lands-
lýður lesi hana ?
Við bókavalið verður að hafa hlið-
sjón af ýmsum sjónarmiðum: almennu
menningar- og menntunarstigi almenn-
ings og bókmenntalegum og jafnvel
siðferðilegum þroska hans. Einhver
fræðibók getur verið ágæt, en tala
þeirra manna, sem hafa ahuga a efni
því, er hún fjallar um, og lesa hana
sér til gagns, er takmörkuð. Þvílík bók
á því ekki heima í útgáfu sem þessari.
Ýmis góð skáldverk eru þannig gerð,
að einungis fámennur hópur listmennt-
aðra manna fær notið þeirra. Þau na
aldrei hylli almennings, listgildi þeirra
fer fyrir ofan garð og neðan hjá fjöld-
anum. Loks verður að gæta hér sið-
ferðilegs sjónarmiðs. Menntaður mað-
ur getur fundið fegurð í ýmsu, þótt
það sé ósiðferðilegt, en smælinginn
hneykslast stórlega á því og skilur ekki
listina, sem kann að vera tengd við
þetta atriði. Margir hafa t. d. hneyksl-
ast á atburði nokkrum, sem Hamsun
lýsir í Sulti, og talið frásögu þessa
stórum andstyggilegri en nokkuð það,
sem íslenzkir höfundar hafa látið frá