Helgafell - 01.04.1954, Page 101

LISTIR
99
hinn fyrrnefndi getur hvenær seni er
flett til baka í bók sinni, borið saman
og rifjað upp það, sem á undan var
gengið', en sá síðarnefndi verður að
sæta því, að flutningur tónverks
hljómar að jafnaði aðeins einu sinn'i
og lifir eftir það aðeins í minningu
hlustandans. Af þessu er Ijóst, hve
afarmikilvægt það er, að tónverlcið sé
rökrétt og greinilega mótað í flutn-
’mgnum, og hlustandanum á þann
hátt gex-t sem auðveldast að skilja
samhengi þess og innihald.
Við' lifum á tímum hins túlkandi
Hstamanns. Aldrei hefur vegur hans
verið meiri í mannlegu félagi, né held-
ur ábyrgð hans þyngri. Liðnir eru
þeir tíinar, þegar Boethius, lærður
maður og gegn (f. um árið 475), skip-
aði túlkandi tónlistarmönnum, söng\r-
urum og hljóðfæraleikurum, í lægsta
flokk þe'irra, sem við þá listgrein feng-
ust, en fyrir ofan þá tónhöfundum,
sem skipt var í tvo hópa eftir kunn-
attu þeirra og þekkingu á fræðilegum
lögmálum listarinnar. Nú er svo kom-
!ð, að túlkendunum veitir alls stað'ar
betur, — að höfðatölunni er meiri-
hluti þeirra umfram tónskáldin sterk-
ai'i en nokkru sinni fyrr, þjóðfélagsleg
aðstaða þeirra stórum betri og áhrif
þeirra á almennt tónlistarlíf margfalt
öflugri. Þegar alls er gætt, er það túlk-
andi listamað'urinn, — hæfileikar
þans, smekkur og hagsmunir — sem
í flestum tilfellum ræður þeirri stefnu,
som þróunin tekur, og gerir um leið út
Um örlög tónhöfundarins, hvort sem
hann er lífs eða liðinn.
Þess ber að geta, að túlkandi lista-
maðurinn liefur aldrei verið betur
undir það búinn að bera þessa ábyrgð
heldur en nú. Tækni hans hefur á
mörgum sviðum þróazt langt fram yf-
lr það, sem fyrri tíma menn gátu
framast búið við, og þekking hans á
„fræðilegum lögmálum listarinnar“
hefur kannske heldur ekki verið stað-
betri í annan tíma. Þó er þessi þróun
óeðlileg og jafnvel hættuleg. Hún
heftir frelsi liins skapandi listamanns
og ruglar áheyrandann í ríminu, svo
að fyrir honum verður tónverkið sjálft
aukaatriði en meðferð þess aðalatriði.
Tónleikar eru sóttir til þess að heyra
þennan eða hinn spila eða syngja eða
stjórna hljómsveit — ekki til þess að
heyra þau verk, sem hann hefur að
flytja. Hér eru orðin hausavíxl á hlut-
unum.
Af þessu leiðir það, að efnisval á
tónleikum, einkum einleikara og
söngvara, verður óhæfilega einhæft
og fáskrúðugt, eins og það væri val-
ið við hæfi þeirra hlustenda, sem
skemmst eru komnir að tónlistar-
þroska, enda hagsmunamál lista-
mannsins að ná til sem flestra, og það
gerizt að sjálfsögðu á kostnað beztu
hlustendanna. Fábreytni efnisskrár-
innar bætir svo listamaðurinn upp
með sérkennilegri og „persónulegri“
túlkun. Þetta gerist undantekningar-
laust á kostnað tónverksins og höf-
undar þess. Því meira af „persónu-
leika“ sínum, sem listamanninum
tekst að koma fyrir í túlkun sinni,
því minna rúm verðfir þar fyrir anda
tónskáldsins. Þetta kunna stundum
að vera góð skipti, en kannske koma
þau harðast niður, þar sem sízt skyldi.
ðfiklar misþyrmingar hafa þeir Bach,
Mozart og Beethoven mátt þola í
höndum manna, sem hafa þurft að
koma „persónuleika“ sínum á fram-
færi í verkum þeirra.
Það er langt frá því, að allir túlk-
andi listamenn eigi hér óskipt mál,
og ekki hafa íslenzkir listamenn gefið
tilefni til þessara hugleiðinga, enda