Helgafell - 01.04.1954, Síða 118

116
HELGAFELL
vegna vanrækir hann alveg gjörend-
urna í sögunum og vísar þeim í skugg-
ann. Þolendur og þjáðir eru alltaf, eða
hérumbil alltaf höfuðpersónur. Þetta
er skaði, því að gjörendurnir væru
fróðlegri persónur, einkum frá drama-
tísku sjónarmiði. En þá er að minnast
þess enn, höfundi til afbötunar, að
hann er að fara með sögugerð, sem
eftir hefðinni greinir ekki frá öðru en
hinu einfaldasta sálarlífi. Til þess að
lýsa gjörendum, bölvöldunum, yrði
höfundur að skapa stórum flóknari
manngerðir, heldur en hann ber nokk-
urs staðar við að lýsa. Hann yrði að
búa til samsettar skapgerðir, þar sem
blandast saman gott og illt innræti. Því
að kvikulaust, óklofið illmenni er ekki
söguhæft sem aðalpersóna. En klof-
in og blönduð skapgerð, sem getur ým-
ist hneigzt til góðs eða ills, býður hins
vegar óðara dramatískri meðferð heim.
Og dramatísk uppistaða ætti tæplega
heima í ,,svipmyndum“ eins og Ekki
veiztu . . . Hún myndi blátt áfram
vera of ,,skáldleg“, of skáldskaparleg,
og myndi spilla þeirri tegund ,,senni-
leika“, sem höf. stundar framar öllu.
Mannlýsingar eru samt uppistaða
bókarinnar. Ekki veit ég, hvort nokkur
einstök persóna verður sérstaklega
minnisstæð; það er engin nógu vel
auðennd til þess. Og þar að auki renna
þær saman hver við aðra, af því að
þær eru svo líkar. En þær eru ,,senni-
legar“ að svo miklu leyti, sem okkur
er gefið að kynnast þeim. Og höf. nær
þessuim sennileikablæ fyrst og fremst
með því að hafa mynd þeirra nógu
daufa og einfalda. Sögurnar eru eins
og gömul, fölnuð hópmynd, þar sem
allir eru eins klæddir og klipptir og
hver öðrum líkur. Þarna er allt á rétt-
um stað, að því er séð verður, augu,
nef og munnur. En andlitin eru svo
óskýr, að það er varla hægt að greina,
nema það allra nauðsynlegasta í
mannsmyndinni. Eins eru allir leyni-
drættir, allt, sem orkar tvímælis, öll
vandræðamótsögn numin burt úr sálar-
lífi fólksins í þessum sögum. Hópurinn
geymist í minni í einu lagi, af því að
allt er þetta fólk, þó að óskýrt sé, lif-
andi fólk bak við sögurnar, og af því
að það hefur allt saman nokkuð að
segja, einni röddu.
Ég vildi, þó að ekki væri annað, geta
forðað höf. frá þeirri væntanlegu ásök-
un, að hann bresti form; hann brestur
ekki tiltakanlega form, nema einhverj-
ir telji allar stuttar sögur aðrar en
dramatískar sonásögur ófullburða. Þeir
um það. En þetta er líka hægt. Og
höfundur um það.
Kristján Karlsson.
Sóleyjarsaga
Elías Mar — Helgafell 1954
Eitt af þýðingarmestu hlutverkum
skáldsagnahöfunda hefir á öllum tím-
um verið það að sýna samtíð sinni
sjálfa sig í spegli, bregða upp fyrir
henni mynd af hennar umhverfi,
vekja hana til umhugsunar um
vandamál sín, vera hennar samvizka.
Hvemig skáldið dregur sínar mynd-
ir, fer eftir skaphöfn þess og vinnu-
brögðum þeim, er það hefir tamið sér.
Þær geta verið dregnar með smáat-
riðanákvæmu raunsæi, þær geta ver-
ið ýktar og færðar í stíl, á þær getur
bjarmað af mjúkri birtu húmors og
þær geta verið litaðar skerandi litum
háðs. En tveimur skilyrðum verða
þær að fullnægja til að geta talizt
skáldverk, þær verða að vera í grund-
vallaratriðum sannar, og þær verða
að vera listrænar.
Styrkur Elíasar Marar liggur í