Læknablaðið - 15.06.2002, Blaðsíða 11

RITSTJÓRNARGREINAR
Ristilkrabbamein í íslendingum
Lokið er yfirgripsmikilli rannsókn á ristilkrabba-
meini í íslendingum og eru í grein Lárusar Jónas-
sonar og fleiri í þessu tölublaði Læknablaðsins birtar
niðurstöður síðari hluta hennar (1). Rannsóknarhóp-
urinn um þetta verkefni, sem Jón Gunnlaugur Jónas-
son, yfirlæknir, hefur stjórnað, lýsti í fyrri hluta al-
mennum meinafræðilegum þáttum ristilkrabbameins,
svo sem vefjaafbrigðum, stigi og nýgengi (2). Sú
rannsókn, sem nú birtist lýsir fjöldamörgum meina-
fræðiþáttum, tengslum þeirra við lífhegðan sjúk-
dómsins og forspárgildi um horfur einstakra sjúk-
linga. Rannsóknin tekur til árabilsins 1955-1989, en
byrjunarárið var fyrsta starfsár Krabbameinsskrár
Krabbameinsfélags íslands. Alls greindust 1205 ís-
lendingar með krabbamein í ristli á þessu 35 ára
tímabili. Vefefni, nýtanlegt til meinafræðilegs endur-
mats, fannst frá 1109 þeirra (92%). Dreifing milli
kynja var næsta jöfn, 47% karlar, 53% konur. Ald-
ursstaðlað nýgengi tvöfaldaðist meðal kvenna og
nánast þrefaldaðist meðal karla á þessum 35 árum.
Þessi tíðniaukning er keimlík því sem sézt hefur hjá
nágrannaþjóðum á svipuðu tímabili (3). Hvað meina-
fræðilegar breytur áhrærir, kemur ekki á óvart, að
kirtilmyndandi krabbamein (adenocarcinoma) er
ráðandi æxlisgerð í ristli. Sömuleiðis, að yfirgnæfandi
hluti ristilkrabbameina er svonefnt „hefðbundið"
adenocarcinoma, þannig að smásætt útlit flestra æxla
er næsta svipað. Flest kirtilmyndandi krabbamein í
ristli eru að auki meðalvel sérhæfð, það er að segja
gráða II (af III). Þessa einsleitni ristilkrabbameina
þekkja allir þeir, sem daglega fást við greiningu sjúk-
dómsins. Er ristillinn að þessu leyti ólíkur ýmsum
öðrum þekjulíffærum, svo sem maga, lungum og
brjóstum, þar sem fjölbreytnin í krabbameinsafbrigð-
um er sýnu meiri.
Rannsóknarhópurinn staðfestir, að tiltölulega fáir
meinafræðiþættir eru allsráðandi um horfur sjúk-
linga. Koma þar helzt til æxlisgráða (sérhæfing), það
er smásætt svipmót æxlisins miðað við eðlilega ristil-
slímhúð og Dukes-flokkun, það er æxlisstigun, sem
lýtur að vaxtardýpt í ristilvegg, eitil- og fjarmeinvörp-
um (4). Báðir þessir þættir, æxlisgráða og stig, eru
alþjóðlega þekktar breytur hvað varðar dánarlíkur
krabbameinssjúklinga. Rannsóknin staðfestir einnig
að, líkt og við önnur þekjuæxli, bendir sogæðavöxtur
umhverfis æxlið til hraðari útbreiðslu þess í líkaman-
um en ella, sem og fjöldi hengiseitla með meinvörp-
um. Hvorugt síðasttalið er þó almennt nýtt við stigun
einstakra sjúklinga.
Ýmsar faralds- og meinafræðibreytur hafa ekki
áhrif á lífhegðan ristilkrabbameins, svo sem kynferði,
slímæxlisútlit („carcinoma mucinosum“) og ristilhluti
þegar leiðrétt hefur verið fyrir stig sjúkdómsins og
fleiri þætti.
Óhætt mun að fullyrða, að rannsóknin nái til yfir-
gnæfandi meirihluta þeirra íslendinga, sem greindust
með ristilkrabbamein á umræddu 35 ára tímabili. Að
líkindum hafa fundizt að minnsta kosti 98% þeirra
ristilæxla sem urðu til á þessum aldarþriðjungi. Rann-
sókn þessi er vönduð, nákvæm og yfirgripsmikil. Hún
nýtur að auki, líkt og margar fyrri, fyrst og fremst
tveggja kosta, beggja séríslenzkra:
Jóhannes
Björnsson
1. Vefefni (smásjárgler, paraffinkubbar) allra sjúk-
linga er varðveitt í lífsýnasöfnum, fyrst og fremst
safni Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði við
Landspítala.
2. Safnað hefur verið saman á einum stað, í Krabba-
meinsskrá, nákvæmum upplýsingum um öll ill-
kynja æxli greindum með íslendingum.
1. Sérstöðu sína öðlast lífsýnasafn Rannsókna-
stofu Háskólans í meinafræði fyrir þá staðreynd, að
þar eru varðveitt í formi smásjárglerja og paraffin-
kubba vefjasýni frá marktækum hluta einnar þjóðar.
Samanborið við lífsýnasöfn á háskólastofnunum ná-
grannaþjóða er safnið ekki mikið að vöxtum. Þeim
sem þetta ritar er þó ekki kunnugt um að nokkurs
staðar annars staðar í heiminum sé á einum stað að-
gengilegt vefefni frá marktækum hluta heillar þjóðar.
Ætla má að í safninu sé varðveitt mest allt vefefni,
sem til hefur fallið á íslandi frá því um miðjan fjórða
áratug tuttugustu aldar.
2. Frumkvæðið að, og drýgstan þátt í stofnun
Krabbameinsskrár árið 1954, áttu meinafræðipró-
fessorarnir Níels Dungal og Ólafur Bjarnason, og var
Ólafur yfirmaður skrárinnar fyrstu 20 árin. Næstu 26
árin laut skráin stjóm prófessors Hrafns Tuliniusar,
það er til hausts árið 2001 þegar Jón Gunnlaugur
Jónasson, dósent, varð eftirmaður hans. Náið sam-
starf við Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði og
sú staðreynd að yfirmenn skrárinnar hafa búið yfir
sérþekkingu á æxlisgreiningu á óefað þátt í því hversu
nákvæm og örugg hún er. Gögn í Krabbameinsskrá
eru reyndar að yfirgnæfandi hluta til (yfir 90%) unn-
in úr vefjagreiningum Rannsóknastofu í meinafræði.
Líkt og farið er um lífsýnasafn Rannsóknastofunnar
er Krabbameinsskráin einstök þjóða á meðal, þar
sem hún nær til allra íbúa eins lands og er reglulega
endurskoðuð og bætt. Hvoru tveggja, lífsýnasafnið
Höfundur er prófessor við
læknadeild Háskóla íslands
og forstöðumaður
Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði.
Læknablaðið 2002/88 475