Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Side 103

Aðlögun
draga fram þessi tengsl með því að lýsa sér sem útgáfu af einhverri staðl-
aðri heild. Stöðluð heild getur aðeins verið texti. Tiltekin útgáfa af hon-
um er aðlögun í þrengri skilningi þess orðs.
Þótt þessar hugleiðingar kunni að hvetja menn til þess að skilja aðlög-
tm allt of víðum skilningi er engum blöðum um það að fletta, að með
þrengra sjónarhorninu á aðlögun úr þekktum textum í öðrum hstgrein-
um býðst prýðilegur staður til hefja greiningu. Eg segi ekki að slíkir text-
ar séu sjálfir í öndvegi. Athugasemdir mínar hér að framan ganga reynd-
ar í þveröfuga átt. Kvikmyndatextinn er skýrt og augljóslega tengdur
þeim vel byggða frumtexta sem hann er sprottinn af og reynir á vissan
hátt að endurskapa. Þessi tengsl skapa greinandanum engu að síður
skýrar og gagnlegar „rannsóknarstofu-aðstæður“ sem ekki skyldi van-
meta.
Að gera kvikmynd efdr eldri texta er nánast jafn gamalt sjálfri kvik-
myndatækninni. Ríflega helmingur allra sölumynda á rætur í bók-
menntaverkum - þótt ekki séu öll þessi frumverk dáð eða mikils metin.
Ef við takmörkum okkur við þær myndir þar sem áhersla er lögð á að-
lögunarferlið, þ.e. þar sem frumverkinu er haldið frarn sem verðugri fyr-
irmynd eða markmiði, geta tengsl kvikmyndar og texta engu að síður
verið með ýmsu móti. Við getum til hægðarauka fækkað þessum mögu-
leikum niður í þrjá: Lántökur, skörun og tryggð í umbreytingunni.
Lántaka, skörun og umbreyting frumverksins
í listasögunni er „lán“ örugglega algengasta form aðlögunar. Hér notar
listamaðurinn að meira eða minna leyti efni, hugmyndir eða form eldri
og iðulega viðurkennds texta. Málverk miðalda sem sýndu helgimyndir
úr biblíunni og helgileikir efrir sögum úr biblíunni sóttu til óvenjulegs
texta og tóku að láni mátt hans. Síðar, á öllu veraldlegri tímum, mátti á
sama hátt nota listaverk fyrri kynslóða sem helga texta. Hinar mörgu
gerðir aðlagana á verkum Shakespeares koma í hugann. I þessum tilvik-
um vonast menn án efa til að finna áhorfendur að aðlöguninni í krafti
þeirrar virðingar sem lánaða efnið nýtur. En jafnframt er leitast við að
öðlast vissa Hrðingu og jafnvel listrænt gildi fyrir tilstuðlan þessarar yf-
irfærslu. Aðlaganir bókmennta að tónlist, óperu eða myndlist eru af
þessari tegund. Það leikur enginn vafi á endurgerð frumverksins í Don
Quixote eftir Strauss. Þ\rert á móti er áheyrandanum ætlað að njóta
IOI