Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2005, Side 154

SVANUR KRISTJANSSON
un hans hófst kunningsskapur, sem varð órjúfanleg vinátta allt fram á
þennan dag, með óvenjulegri tr\'ggð við mig af Ahlhjáhns hálfu. Hefir
þessi vinátta verið mér mikils virði á margan hátt.“28 Vilhjáhnur Þór var
mikill hvatamaður að nánu samstarfi Islands og Bandaríkjanna. I upphafi
árs 1940 hafði ríkisstjómin fahð honum að kanna möguleika á að Banda-
ríkin tækju að sér vamir Islands, en þessum þreifingum fylgdu engar
skuldbindingar af hálfu ríkisstjómarinnar.29 Eftir hemám Breta á Islandi
10. maí 1940 varð Vilhjálmur enn álsveðnan í málflutningi sínum við
bandarísk stjómvöld. Um haustið átti hann fund með Cordell Hull, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna. „Að eigin fi'umkvæði ræddi hann [VII-
hjálmur Þór] um að Bandaríkjamenn fengju herstöðvar á Islandi fyrir
flugher og flota í skiptum fyrir viðskiptaíviInanir. “30
Efrir samvistirnar í New York vora þeir Sveinn Björnsson og Vilhjálm-
ur Þór mjög samstiga í afstöðu sinni í utanríkismálum. Báðir ríldu náin
tengsl Islands við Bandaríkjastjórn um öiyggismál, viðskipti landanna og
efnahagsmál. Afstaða Sveins birtist glögglega bæði við gerð Hervemdar-
samningsins við Bandaríkin árið 1941 og í heimsókn hans ril Bandaríkja-
forseta sumarið 1944.
Arið 1941 óskuðu bandarísk stjómvöld efrir beiðni frá íslendingum
um hervernd Bandaríkjanna. íslenska ríkisstjórnin kallaði til ríkisstjór-
ann, Svein Björnsson, sem „stjómaði þeim fundum, sem haldnir vora til
að ræða málið.“31 Ríkisstjórnin ákvað að neita að biðja mn hemernd
Bandaríkjanna, en samþykkti komu Bandaríkjahers með ýmsum skilyrð-
um. I heild sinni var hervemdarsainningurinn ríðtækur samningur mn
að koma á sérstöku og nánu sambandi milh íslands og Bandaríkjaima.
Landið tilheyrði nú áhrifasvæði Bmdaríkjanna sem fengu herbækistöðv-
ar á Islandi. Um leið lýsti forseti Bmdaríkjanna yfir viðurkenningu á Is-
landi sem algjörlega frjálsu og fullvalda ríki, „enda skiptist bæði ríkin
strax á diplómatískum sendihermm.“32 Hemerndarsamninguriim var
einnig viðskiptasamningur: „Bandaríkin skuldbinda sig til að stvðja að
hagsmunum Islands á allan hátt, sem í þeirra valdi stendur, þar með talið
28 Sigurður Nordal, Endurminningar Sveins Bjömssonar, bls. 284—285.
29 Valur Ingimundarson, I eldlínu Knlda stiiðsins, Reykjavík: Vaka-Helgafell, 1996, bls.
18.
30 Sama heimild, bls. 19.
31 Sbr. þingræðu Hermanns Jónassonar forsætisráðherra, Alþingistíðindi F}rra auka-
þing (1941), d. 23.
U2