Vísbending - 16.07.2012, Blaðsíða 2

2
Vel menntuð þjóð?
HÍslendingar geta veri! ósammála um margt en eitt vir!ast næstum allir sammála um, ef marka má
ræ!ur og margt sem rita! hefur veri!
um framtí! "jó!arinnar, a! "jó!in er vel
menntu! og menntun "jó!arinnar er
helsta von Íslands. En eru Íslendingar vel
menntu! "jó! og skiptir menntun máli
fyrir framtí! "jó!arinnar?
Menntunarstig
Sta!hæfing um a! íslenska "jó!in sé vel menntu! er vel til fundin ef menntun-
arstig "jó!arinnar er sko!a! í sögulegu
samhengi. Íslendingar voru miklu mun
betur mennta!ir ári! 2011 en "eir voru
1911 "egar Háskóli Íslands var stofna!ur.
Ári! 2011 voru 19.334 skrá!ir til náms á
háskóla og doktorsstigi samkvæmt Hag-
stofunni. Háskóli Íslands var jafnframt
n#lega talinn í hópi 300 bestu háskóla í
heimi sem er mikill gæ!a stimpill á íslenskt
mennta kerfi í ljósi "ess a! "a! eru til fleiri
en tólf "úsund háskólar. Íslendingar eru
einnig vel mennt u! "jó! ef menntunar-
stigi! er bori! saman vi! mennt unarstig í
"róunarlöndum.
Í samanbur!i vi! OECD ríki er
menntunarstig "jó!arinnar á flestum
mælikvör!um í kringum me!altal OECD
ríkja. Á me!fylgjandi mynd má sjá a!
Íslendingar eru fyrir ne!an me!altal
OECD ríkja hva! var!ar hlutfall bæ!i
aldurshópsins frá 25 - 35 og hópsins frá
55 - 64 ára sem hefur stunda! nám á
háskólastigi. $a! er "ess vegna ekki hægt
a! halda "ví fram a! íslenska "jó!in sé
vel menntu! e!a betur menntu! en a!rar
"jó!ir í samanbur!i vi! OECD "jó!irnar.
Í samanbur!i vi! hin Nor!urlöndin
t.d. eru Íslendingar ekki eins vel menntu!
"jó! ef um 47% Nor!mann, 45% Dana
42 % Svía og 39% Finna á aldrinum 25
- 34 ára hafa háskólapróf í samanbur!i
vi! 36% Íslendinga. Ni!ursta!an er "ar
af lei!andi a! Íslendingar "yrftu a! vera
betur mennta!ir ef hugmyndin er a! vera
á me!al "eirra bestu.
Samkeppnishæfni
$egar horft er á gó!a menntun "jó!arinnar sem helsta vonarneista
til fram"róunar er ekki úr vegi a! sko!a
mennt un út frá sjónarmi!um um sam-
keppnihæfni "jó!a. Harvardprófessorinn
Michael Porter útfær!i hugmyndina um
samkeppnishæfni fyrirtækja yfir á ríki
me! "a! a! lei!arljósi a! vegna aukinn-
ar al"jó!avæ!ingar eru "jó!ir í eins konar
samkeppni. Hugmyndin sn#st um a! "a!
sé samkeppni um au!lindir, ekki hva! síst
erlenda fjárfestingu.
Menntun hefur jafnan veri! l#st sem
einu af "áttaskilyr!um í tígulslíkani Porters
um samkeppnishæfni "jó!a frekar en a!
vera drifkraftur samkeppnisyfirbur!a.
Samkeppnishæfni "jó!a, samkvæmt
Porter, sn#st um getu "eirra til
ver!mætasköpunar a! miklu leyti me!
hli!sjón af framlei!ni. Reyndar hefur Port-
er, í seinni tí!, fjalla! meira um mikilvægi
n#sköpunar, ".e. a! skapa au!lindir, en
ekki einungis framlei!ni, ".e. a! n#ta
au!lindir betur, sem er mikilvægt "egar
fjalla á um ver!mætasköpun. Mennt un
hefur hins vegar sjaldan veri! sko!u! sem
útgangspunktur samkeppnisyfirbur!a
"jó!a "ó a! dæmi séu um rá!stefnur
og greinar sem hafa veri! rita!ar um
"a!. Engu a! sí!ur hl#tur "a! a! vera
áhugavert umhugsunarefni ef a! von
Íslands er bundin vi! hversu vel menntu!
"jó!in er.
Í menntask#rslu OECD (Educationa
at a Glance) frá 2011 er fjalla! um hlutfall
mannafla í heiminum me! æ!ri menntun
eftir landssvæ!um (m.v. G20 löndin). Alls
voru 255 milljónir manns me! menntun
á háskólastigi í G20 ríkjunum ári! 2009.
Bandaríkin hafa stærstan hluta "eirra sem
hafa menntun á háskólastigi (m.v. frá 25
til 64 ára aldurs) e!a um 26%, Kína er
me! næststærsta hópinn e!a um 12% af
heildinni. Samanlagt hefur Evrópa svipa!
hlutfall og Bandaríkin, "ar sem Bretland
(4,7%) og $#skaland (4,6%) hafa stærstan
hluta fólks me! menntun á háskólastigi.
Sví"jó! er me! 0,6% og Danmörk me!
um 0,4% mannafla me! menntun á
háskólastigi í "essum ríkj um. Hlutur
Íslands myndi vera um 0,03% af mannafla
fólk me! menntun á háskólastigi ef
Ísland væri á me!al G20 "jó!anna. $etta
hlutfall er miklu mun minna "egar a!rar
"jó!ir en G20 "jó!irnar eru teknar me!
í reikninginn. $ar af lei!andi er ólíklegt
a! í krafti fjöldans muni vel mennta!ir
Íslendingar hafa samkeppnislega yfir-
bur!i.
Samkeppnishæfni íslenskrar mennt-
unar gæti fælist í a!greiningu menntunar.
$a! stenst heldur ekki sko!un "ar sem
háskólar á Íslandi hafa a! mestu leyti veri!
a! kenna sömu námsgreinar hér og ví!ast
hvar erlendis, "ó hefur veri! tala! um a!
menntun í jar!vísindum og orkufræ!um
sé framarlega hér á landi en Orkustofnun
hefur t.d. reki! Jar!varmaskóla Sam-
einu!u "jó!anna sí!astli!in 30 ár. $a! eru
vissulega möguleikar á a! skapa sérhæfni í
menntun en engu a! sí!ur er sta!an sú a!
langstærstur hluti menntafólks er a! taka
svipa!ar grá!ur og "ær 255 milljónir sem
eru í G20 ríkjunum.
Í sk#rslu forsætisrá!uneytisins um
20/20 sóknaráætlun (2010) er fjalla! um
menntun sem hluta af samkeppnishæfni
"jó!arinnar. A!aláherslubreytingin var!ar
n#sköpun sem er "ema ví!a um heim um
"essar mundir. Í sk#rslunni er "ó hvorki
a! finna hugmyndafræ!i né a!fer!afræ!i
sem getur veri! lei!arljós fyrir "jó!
sem myndi vilja n#ta menntun sem
samkeppnisyfirbur!i.
Framleiðni
Samkeppnishæfni "jó!a er hugtak sem hefur veri! gagnr#nt, t.d. af
Nóbelshaf anum Paul Krugman. Sam-
keppnis er í sjálfu sér ekki gó! líking og
jafnvel blekkjandi "egar er veri! a! bera
saman "jó!ir. Samkeppnishæfni getur átt
betur vi! um fyrirtæki "ó a! "a! sé einnig
umdeilt. $a! eru innri "ættir frekar en ytri
"ættir sem rá!a velmegun "jó!ar og "ar a!
lei!andi sn#st spurningin um mikilvægi
menntunar fyrst og fremst um framlei!ni
og sköpun au!linda . Fyrir opi! hagkerfi
sem byggir á útflutningi skiptir "a! hins
vegar veru legu máli a! a!stæ!ur séu skap-
a!ar fyrir aukna framlei!ni og n#sköpun
svo a! útflutningsvörur séu samkeppnis-
hæfar á erlendum mörku!um. Menntun
hl#tur a! leika hlutverk í a! vi!halda
"ekk ingu, betrumbæta og finna n#jar
lei!ir til "ess skapa ver!mæti á Íslandi.
Vaxtarbroddur?
Talsver! umræ!a hefur veri! um háskólakerfi! sí!astli!in misseri sem
hefur a! miklu leyti snúist um lei!ir til
"ess a! spara og fækka háskólum. $rátt
fyrir a! Íslendingar séu mjög ofarlega á
lista "jó!a yfir útgjöld til menntamála
"á er hlutfallslega mun minna lagt í
háskóla stigi! hér á landi en t.d. á hinum
Nor!urlöndunum. Umræ!ur um sparna!
skjóta "ess vegna skökku vi!. Sparna!ur
sn#st um forgangsrö!un og ef a! „vel
mennt u! "jó!“ sé von Íslands "á hl#tur
a! liggja beinast vi! a! styrkja "essa sto!
frekar en a! brjóta hana ni!ur. $a! sem
vekur "ó kannski meiri athygli í "essu
samhengi er a! umræ!an um háskóla-
kerfi! hefur einungis a! litlu leyti snúist
um hva! "a! á a! vera gera og hvort og
hvernig "a! á a! breytast.