Vísbending - 12.11.2012, Blaðsíða 1

Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V Í S B E N D I N G • 4 5 T B L 2 0 1 2 1
Samfélagsvandi
Mynd 1: Eiginfjárhlutfall íbúðaeigenda sem
keyptu á mismunandi tíma 2000-12
framhald á bls. 4
12. nóvember 2012
45. tölublað
30. árgangur
ISSN 1021-8483
Vandi þeirra sem keyptu
húsnæði árin 2005-8 er mikill,
en þeir keyptu á háu verði.
Svavar Gestsson segir
frá upplifun sinni af
útrásarvíkingum og
forseta í Höfn.
Íslendingar gætu
upplifað einhvern
minnsta hagvöxt allra
þjóða næstu áratugi.
Á Alþingi situr fólk með
litla reynslu. Fáir virðast
vilja ílengjast á þingi.
1 32 4
Allt frá hruni hefur sú skoðun átt mikli fylgi að fagna að nauðsynlegt sé að leiðrétta stöðu þeirra sem
skulda mikið. Vísbending hefur ætíð
talið að verðtrygging væri besta trygging
bæði lánardrottins og skuldunautar fyrir
sanngjarnri endurgreiðslu lána. Hún ætti að
gilda því að báðir aðilar undirgengust hana
af fúsum og frjálsum vilja. Það sama á við
aðrar viðmiðanir, þær eiga að gilda ef báðir
aðilar hafa samþykkt þær fyrirfram.
Hvers vegna á þá að bæta stöðu lán-
takenda núna? Aldrei áður hefur svipuð
staða komið upp hér á landi. Íslendingar
hafa alltaf talið að áföll eigi þjóðin að taka á
sig sameiginlega. Þegar eldgos hófst í Eyjum
datt engum í hug að það væri einkamál
Eyjamanna. Íbúðir á meginlandinu stóðu
opnar fólki sem flúði hrauntungurnar.
Stofnaður var Viðlagasjóður og engum datt
í hug að tala um að þjóðin hefði ekki efni
á því að bregðast við. Allir sem einn vildu
landsmenn leggja sitt af mörkum til þess að
leysa vandann. Enginn stjórnmálaflokkur
skarst úr leik vegna þess að það væri of dýrt
fyrir þjóðarbúið.
Við bankahrunið breyttust forsendur fyrir
lánum hjá einstaklingum og fyrirtækjum um
land allt. Á einni nóttu var fótunum kippt
undan þúsundum einstaklinga og fyrirtækja
án þess að menn gætu nokkuð að gert. Frá
upphafi árs 2008 hefur lánskjaravísitalan
hækkað um rúmlega 42%. Margir hafa orðið
að bæta vöxtum ofan á höfuðstólinn vegna
greiðsluerfiðleika og lánin hafa hækkað enn
meira. Laun hafa ekki hækkað svona mikið.
Launavísitala hefur að vísu hækkað um
33%, en á höfuðborgarsvæðinu hafa laun
hækkað minna. Margir þurftu að taka á sig
kjaraskerðingu í upphafi kreppunnar með
10 til 15% launalækkun, yfirvinna minnkaði
og atvinnuleysi jókst.
Alþekkt er að staða þeirra sem tóku
gengistryggð lán virtist verri í upphafi
kreppunnar. Nú hefur hún batnað við
dóma, þó að skuldunautar hafi enn ekki
fengið úrlausn í lánastofnunum. Verð mæti
þeirra eigna sem að baki fjár festingunum
standa hefur í flestum tilvikum minnkað.
Óreiðufólk
Þrátt fyrir allt þetta virðast margir
stjórnmálmenn halda að þeir sem skulduðu
á þessum tíma hafi upp til hópa verið
óreiðufólk. Svo kostulega vill til að þessir
sömu stjórnmálamenn vilja ekki leiðrétta
lánin hjá þeim sem voru varkárir heldur helst
hjá þeim sem fóru út á ystu nöf. Ekki má
breyta lánum þeirra sem hafa „greiðslugetu“.
Tökum dæmi. Einstæð móðir hafði fyrir
hrun afborganir af láni upp á sjötíu þúsund
krónur á mánuði. Eftir föst útgjöld hafði
hún á þeim tíma um sextíu þúsund krónur
aflögu til þess að kaupa föt, námsbækur
og gera sér dagamun. Við hrun hækkuðu
lán hennar þannig að greiðslubyrðin jókst
um þrjátíu þúsund krónur á mánuði. Ýmis
útgjöld hafa hækkað þannig að nú á hún
fimm þúsund krónur eftir þegar föst útgjöld
í mat og húsnæði hafa verið greidd. Þessi
unga kona hefur „greiðslugetu“. Hún er ekki
áhyggjuefni ráðherranna því að hún getur
enn keypt sér kók og pulsu og farið í bíó
einu sinni í mánuði. Börnin geta verið heima
að læra.
Þessi kona var svo „óheppin“ að hún átti
á sínum tíma fyrir hálfri íbúðinni sinni. Vin-
kona hennar hafði tekið 100% lán eða því
sem næst. Fyrir kreppu dugðu tekjur hennar
varla fyrir afborgunum og nauðþurftum.
Reynt hefur verið að rétta hlut hennar og
lækka greiðslubyrðina. Eftir afskrift skulda á
hún kannski líka fimm þúsund krónur eftir
til þess að fara út á lífið.

Alvöru tölur
Á mynd 1 sést hve mikið eiginfé íbúða-
kaup endur sem keyptu sambærilega eign
á ýmsum tímum eiga nú. Í öllum tilvikum
lögðu kaupendur fram 40% eiginfé. Línu-
ritið sýnir hve stóran hlut þeir eiga eftir ef
þeir hafa bara greitt vexti á þessu tímabili.
Í ljós kemur að þeir sem keyptu á árinu
2004 eða fyrr eru ágætlega staddir. Ætla má
að þeir hafi greitt a.m.k. 1% í íbúðinni á ári
og því er staða þeirra nokkru betri en myndin
sýnir. Staða þeirra sem keyptu á árunum
2005-8 hefur hins vegar versnað mikið. Hafi
menn fest kaup á íbúð á árabilinu 2006-8 er
Rauði ferillinn sýnir eiginfjárstöðu þess sem tók verðtryggt lán til íbúðarkaupa í janúar á kaupári. Hann gat
í öllum tilvikum greitt 40% kaupverðs, en hefur aðeins greitt vexti. Blái ferillinn sýnir stöðuna ef lánið hefði
fylgt launavísitölu. Heimild: Útreikningar Vísbendingar.