Vísbending - 12.11.2012, Blaðsíða 2

2 V Í S B E N D I N G • 4 5 T B L 2 0 1 2
Hvor kommer pengene fra?
Svavar Gestsson fyrrverandi formaður Alþýðubandalagsins hefur skrifað endurminningar sínar, Hreint út
sagt. JPV útgáfa 2012, 426 bls. Hann
segir meðal annars frá sendiherratíð sinni í
Kaupmannahöfn:
Við komum í lok október 2005 til
Danmerkur. Ég skynjaði strax að það var
meira en lítið að gerast í viðskiptalífinu.
Varla leið svo vika að ekki væri opnuð
útibússkrifstofa einhvers íslensks fyrirtækis.
Sendiherrann var stundum með af því
tilefni en stundum ráðherrar og jafnvel
forsetinn. Í maí 2007 opnaði forsetinn
útibússkrifstofu FL-group og það voru
eiginlega seinustu forvöð áður en spilaborgin
hrundi. Hann kom ásamt á annað hundrað
manns; blómanum úr bisnessliðinu á Íslandi
og öllum sturtað inn á D‘Angleterre sem
Íslendingar áttu ekki þá en áttu eftir að
„eignast“. FL-group tók þetta glæsihótel
á leigu eins og það lagði sig. Á hverjum
kodda var iPod handa gestunum og um
kvöldið var boðið til kvöldverðar, þess
flottasta – les dýrasta – sem hugsast gat –
og þangað voru keyptir skemmtikraftar
alls staðar að úr heiminum. Hávaðinn frá
heimshljómsveitunum var svo mikill að það
var ekki hægt að tala saman.

Það gekk ekki upp
Fljótlega eftir að ég kom til Kaupmanna-
hafnar í vetrarbyrjun 2005 var ég beðinn um
að tala um íslenskt efnahagslíf úti um alla
Danmörku og svara spurningunni: „Hvor
kommer pengene fra?“ sem ég reyndi, eins
og aðrir íslenskir sendimenn um þessar
mundir, að svara eftir bestu getu. Peningarnir
eru ekki rússneskir mafíupeningar, eins
og áheyrendur héldu gjarnan. Peningarnir
eru fengnir að láni, mest frá Danska Bank,
sagði ég – og þá spurðu Danirnir ekki
frekari spurninga. Íslendingar „keyptu“
meðal annars verslunina Magasin du Nord.
Þeim tókst reyndar að reisa Magasin úr
öskustónni. En það dugði því miður ekki.
Íslenskir aðilar keyptu fasteignafyrirtæki
þannig að um tíma var varla hægt að litast
um í miðborg Kaupmannahafnar án þess
að sjá hús í eigu íslenskra fyrirtækja. Margt
virtist orka tvímælis en það var ekki nokkur
leið að átta sig á þessum ósköpum. Ég spurði
kunningja mína í hópi íslensku fjárfestanna,
eins og Skarphéðin Berg Steinarsson, og
hann greiddi út spurningum sem best hann
gat. En margt var algerlega óskiljanlegt. Það
undarlegasta af öllu var þó þegar dagblaðið
Nyhedsavisen var stofnað. Forsendan var
sú að auglýsingar eigin fyrirtækja dygðu til
þess að hjálpa blaðinu af stað. Það gekk að
sjálfsögðu ekki upp. Það streymdu milljarðar
og milljarðar aftur í verkefnið eins og ekkert
væri. Allir sáu að það var eins og nota pen-
inga fyrir klósettpappír.
Hvor komer pengene fra? Nokkrir
Danir skrifuðu greinar um að íslenska
viðskiptaævintýrið væri froða. Og forystu-
menn þess asnar. Að spilaborgin myndi
hrynja. Svör Íslendinga voru: Efnahags-
lífið er sterkt, einkavæðingin hefur skilað
miklum hagvexti, kvótakerfið sömu leiðis,
lífeyrissjóðirnir eru þeir sterkustu í heimi. Og
svo framvegis. Og skrif Dananna voru kölluð
öfund sem stafaði af samkeppishagsmunum.
Það var líka oft rétt en sagði ekki alla söguna.
Utanríkis ráðuneytið fékk upplýsingar frá
bönkunum, frá fyrirtækjunum – það var eins
og að biðja leikarana að skrifa gagnrýnina,
rithöfunda ritdómana. Ráðuneytið ræddi líka
við fjármálaeftirlitið og við Seðla bankann.
Allt kerfið blessaði útrásina. Ein hverjir vissu
betur; meðal annars þeir sem lugu upp
verðið á hlutabréfunum, eins og komið
hefur í ljós. Aðrir vissu ekki betur, eins og
utanríkisþjónustan. Utanríkisráðherra efndi
til fundar um ástandið fyrir okkur sendi-
herrana snemma árs 2008. Fyrir svörum sat
unga líkamsræktaða rándýrtklædda jakka -
fata liðið frá bönkunum og opinberum
íslenskum stofnunum. Markmið fundarins
var að heilaþvo okkur og síðan hef ég velt því
fyrir mér hvort þetta unga lið vissi kannski
ekki betur. Eða var einhver einhvers staðar
vísvitandi að blekkja okkur? Málflutningur
þeirra, sem voru að kaupa fyrirtæki í
Danmörku, var ekki alltaf til að hreinsa
andrúmsloftið og vakti stundum reiði í
garð Íslendinga. Þið, Danir, getið ekki rekið
svona fyrirtæki, en við getum það, ha, ha, ha!
Við erum klárari en þið! Og málflutningur
forsetans endurómaði oft þessa hugsun: Að
við værum betri en aðrir af einhverjum eðlis-
ástæðum hinna framsæknu, kjarkmiklu,
gáfuðu, óttalausu, handritaskrifandi vík-
inga. Útbelgdur hrokagikksháttur bjó til
jarðveginn fyrir þórðargleðina sem við
mættum þegar allt hrundi.
Steingrímur og Davíð
Þegar kom fram á árið 2008 hækkaði
skuldatryggingarálagið stöðugt. Nú
dugði ekki lengur að vísa til öfundar og
samkeppnishagsmuna. Sumir sendiherrar
höfðu tekið eftir málflutningi Steingríms
J. Sigfússonar sem var óhugnanlega nærri
lagi. Við Davíð Oddsson hittumst undir
lok ársins 2007 á Hotel D‘Anglaterre þar
sem hann var á fundi seðlabankastjóra
Norðurlandanna. Hann rakti fyrir mér
skuldir sumra fyritækjanna og bankanna
á Íslandi. Það var hrikalegur lestur. Og
ótrúlegur. ...
Forsetinn gekk lengst
Og enn er sendiherrann farinn af stað
og nú er ekki spurt: „Hvor kommer
pengene fra?“ heldur: „Hvad er det for
noget sem sker i Island?“ Og sendiherrann
reyndi að útskýra. Mín svör voru: Veikar
eftirlitsstofnanir. Mín svör voru: Þetta
þurfti ekki að fara svona. Og einkavæðingin
gekk allt of hratt fyrir sig. Mér gekk betur
að skýra hrunið en svara því hvaðan allir
peningarnir voru ættaðir, fannst mér
sjálfum. Eins fannst mér stundum eins og
margir Danir teldu að það væri eðlilegra
ástand að við værum fátæk heldur en
rík. Flestallir Danir sýndu okkur samúð,
samstöðu og skilning en nokkrir sögðu:
Sagði ég ekki! Einn þeirra, Leif Bech
Fallesen, ritstjóri Børsen, hafði flutt erindi
árið 2006 um efnahagslífið á Íslandi og
hversu veikt það væri. Ég á erindið. Hann
hafði andstyggilega rétt fyrir sér. Sumir
sögðu: Ykkur var nær; það sagði danski
forsætisráðherrann sem hafði yfir sér ískalda
áru ef svoleiðis er til. En er ekki hreinlegast
að viðurkenna að nær allir Íslendingar voru
bullandi meðvirkir á þessum útrásarárum?
Menn gengu misjafnlega langt; forseti
landsins auðvitað lengst af öllum og hann
hefur aldrei viðurkennt að honum hafi orðið
á mistök.