Vísbending - 19.11.2012, Blaðsíða 3

V Í S B E N D I N G • 4 6 T B L 2 0 1 2 3
Þá ríktu Gunnar og Geir - úr bókinni
Í bókinni Sjálfstæðisflokkurinn – Átök og uppgjör, útg. Veröld, veitir Styrmir Gunnarsson lesendum ein-
staka innsýn í það sem gerðist á bak við
tjöldin í Sjálfstæðisflokknum, einkum á
árunum 1970 til 1985. Þar byggir hann
að miklu leyti á minnispunktum sínum af
lokuðum fundum í innsta hring flokksins
og trúnaðarsamtölum þar sem rætt var
tæpitungulaust um viðkvæm mál. Hér á
eftir fylgja tveir kaflar úr bókinni sem birtir
eru með leyfi útgefandans.
Geir forsætisráðherra 1974
Ný ríkisstjórn Geirs Hallgrímssonar
tók við völdum 28. ágúst 1974. Tvennt
veikti hana í upphafi, þótt þeir veikleikar
væru ekki sjáanlegir með berum augum í
fyrstu. Annað var að Ólafur Jóhannesson,
formaður Framsóknarflokksins, sem var
dómsmálaráðherra í hinni nýju ríkisstjórn,
virtist ekki eiga auðvelt með að sætta sig
við að annar maður kæmi í hans stað í
forsætisráðuneytið. Óánægja hans birtist í
fyrstu í því að hann sjálfur og aðrir héldu
því fram, að hann hefði myndað þessa
ríkisstjórn „fyrir“ Geir. …Síðar, og það var
alvarlegra, reyndi Ólafur að nota aðstöðu
sína, sem dómsmálaráðherra og yfirmaður
Landhelgisgæzlunnar, til þess að bregða fæti
fyrir tilraunir til að ná samkomulagi við
Breta í 200 mílna deilunni.
Sú útfærsla var ótvírætt mál
Sjálfstæðisflokksins, sem lagði línur
um þá útfærslu sumarið 1973 eftir að
50 forystumenn í sjávarútvegi höfðu
birt opinbera áskorun þar um. …
Með því að hafa frumkvæði að skýrri
stefnumörkun um útfærslu í 200 mílur
hristi Sjálfstæðisflokkurinn af sér mistökin
frá 1971. Aðrir flokkar gátu aldrei fyllilega
sætt sig við þá forystu sjálfstæðismanna.
Lengst gekk Ólafur í þessari viðleitni
sinni, þegar hann gaf fyrirmæli um að láta
klippa á togvíra brezks togara á sama tíma
og forsætisráðherra Íslands sat á fundi með
brezkum ráðamönnum í London í janúar
1976. Sú gerð Ólafs vakti, eins og við
mátti búast, spurningar í hugum brezkra
ráðamanna um það hver staðan væri innan
ríkisstjórnar Íslands.
Hinn veikleikinn, sem hin nýja
ríkisstjórn lagði upp með, var að Gunnar
Thoroddsen, sem varð iðnaðarráðherra,
beið færis, þótt þess sæjust lítil sem
engin merki framan af. Sumir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins litu reyndar svo á að
það hefði verið veikleikamerki hjá Geir
Hallgrímssyni að láta kjósa um það í
þingflokki Sjálfstæðisflokksins hverjir
skyldu verða ráðherrar flokksins. Hann
hefði átt að ákveða það sjálfur og tilkynna
þingflokknum eins og alltaf hefði verið gert.
Það er óneitanlega athyglisvert að það
skuli vera lagt formanni stjórnmálaflokks í
lýðræðisríki til lasts og talið veikleikamerki
að hann vilji fylgja leikreglum lýðræðisins.
Sama gagnrýni kom upp á Geir við
stjórnarmyndunina 1983, þegar hann
lét aftur kjósa um hverjir skyldu verða
ráðherrar flokksins og hvort forystan í
þeirri ríkisstjórn skyldi vera í höndum
Sjálfstæðisflokks eða Framsóknarflokks eins
og síðar verður vikið að.
Raunar voru uppi þau sjónarmið að
hann hefði ekki átt að hleypa Gunnari
Thoroddsen í ríkisstjórnina. Það var
auðvitað fráleitt. Gunnar hafði sýnt bæði
á landsfundum og í prófkjörum að hann
naut verulegs fylgis meðal sjálfstæðismanna
og augljóslega var það ekki til þess fallið
að skapa samstöðu innan flokksins að
útiloka svo öflugan stjórnmálamann frá
ráðherradómi. Í stjórnmálaflokki, sem
hefur á stefnuskrá sinni að berjast fyrir
lýðræði, verða menn að þola leikreglur
lýðræðisins og þær niðurstöður sem þær
leiða til.

Gunnar forsætisráðherra
1980
Það er stundum sagt að sá einn hafi rétt
fyrir sér sem sigri. Gunnari Thoroddsen
var um skeið hampað fyrir það að hann
hefði leyst erfiða stjórnarkreppu. En
eftir því sem tíminn hefur liðið hefur
smátt og smátt orðið ljóst að hann bauð
höfuðandstæðingum Sjálfstæðisflokksins,
Framsóknarflokki og Alþýðubandalagi,
upp á að kljúfa Sjálfstæðisflokkinn gegn því
gjaldi að hann sjálfur gæti um skeið setið á
stól forsætisráðherra. Þetta var sá flokkur
sem hafði borið hann á höndum sér. Á hans
vegum hafði hann starfað sem borgarstjóri
í Reykjavík og síðar fjármálaráðherra.
Á hans vegum varð hann sendiherra í
Kaupmannahöfn og síðar hæstaréttardómari
og aftur prófessor í lögum við Háskóla
Íslands og síðan iðnaðarráðherra.
Þessa stjórnarmyndun var ekki hægt að
réttlæta með málefnalegum árangri. Þegar
ríkisstjórn Gunnars Thoroddsens fór frá
vorið 1983 var verðbólgan á ársgrundvelli
komin yfir 100%.
Stjórnarmyndun Gunnars Thoroddsens
var að sjálfsögðu mikið áfall fyrir
Sjálfstæðisflokkinn og Geir Hallgrímsson
persónulega. Hann hafði nú tvisvar sinnum
á einu og hálfu ári orðið fyrir þungu pólitísku
áfalli, fyrst með kosningaúrslitunum vorið
1978 og nú með stjórnarmyndun Gunnars.
Þótt samstarf okkar Matthíasar við Geir
Hallgrímsson og Eyjólf Konráð, sem aldrei
var langt undan í þessum samtölum, væri
mjög náið, var ég búinn að gera mér grein
fyrir því, að Geir sagði okkur ekki allt sem
hann hugsaði um pólitíkina. Viðhorf okkar
Morgunblaðsmanna var mjög skýrt, þegar
þessir atburðir höfðu gerzt. Við vorum
þeirrar skoðunar að á Geir Hallgrímssyni
hvíldi skylda sem væri öllum æðri, þ.e.
að halda Sjálfstæðisflokknum saman,
hvað sem á gengi, og koma í veg fyrir að
þessi neikvæða þróun leiddi til klofnings
flokksins til frambúðar. Þess vegna vorum
við frá upphafi andvígir öllum hugmyndum
um að reka ætti Gunnar Thoroddsen og
þingmennina, sem honum fylgdu, úr
Sjálfstæðisflokknum. Og aldrei varð ég var
við að Geir tæki undir slíkar hugmyndir,
þótt þær bærust að honum úr mörgum
áttum og jafnvel talið til marks um veikleika
í fari hans sem formanns að stíga ekki það
skref. Það er merkilegt hvað fólk túlkar það
oft sem veikleika í fari stjórnmálamanna,
þegar þeir hafa þrek og styrk til þess að
láta ýmislegt yfir sig ganga til þess að ná
því fram sem mestu skiptir. Það er ekki
styrkleikamerki að þjóna lund sinni, þótt
freistingin til þess sé kannski sterk.