Vísbending - 19.11.2012, Blaðsíða 4

4 V Í S B E N D I N G • 4 6 T B L 2 0 1 2
haft það unnu aðrir eiginleikar hans gegn
því að hann beitti því sér í vil. Hann hafði
hins vegar ítrekað sagt að hann væri tilbúinn
að víkja fyrir Þorsteini til þess að koma
honum að í ríkisstjórn. Þorsteinn hafði ekki
þann styrk innan þingflokksins að geta lagt
fram nýjan ráðherralista en sagði oftar en
einu sinni að hann vildi síst missa Geir úr
stjórninni af ráðherrunum.
Eftir á að hyggja hefði Þorsteinn eflaust
átt að koma strax í ríkisstjórnina haustið
1983, þó að það hefði líka leitt af sér ýmis
vandamál. Það er greinilegt að Styrmir telur
að Þorsteinn hafi ekki sýnt Geir tilhlýðilega
virðingu. Það er auðvitað rétt að formenn
eiga að virða forvera sína, en hitt er ekki
minna virði að þeir virði eftirmenn sína.
Fyrrverandi formenn eiga ekki að stjórna
áfram úr aftursætinu löngu eftir að þeir hafa í
orði kveðnu hætt.
Í upptalningu um veikleika Geirs segir
Styrmir: „Hann var stefnufastur á tímum
þegar stefnufesta var ekki endilega í hávegum
höfð. Hann hafði hugsað afstöðu sína til
þjóðmála djúpt og í þaula á tímum sem
hömpuðu fremur yfirborðsmönnum. Undir-
ferli og neðanjarðarhernaður var honum svo
fjarlægt að hann var í raun og veru ófær um
að stunda slík vinnubrögð, þótt þeim væri
óspart beitt gegn honum.“ Flestir gætu verið
hreyknir af slíkum eiginleikum, en það lýsir
stjórnmálunum að þetta séu helstu veikleikar
Geirs að mati Styrmis.
Bókin er lipurlega skrifuð en mörgum
mun eflaust finnast óljóst hvert viðfangs-
efnið er. Að sumu leyti er það aðkoma
Morgun blaðsins að stjórnmálunum, stund-
um þjóðmálaferill Geirs, en verður svo
þróunar saga Sjálfstæðisflokksins allt fram á
þenn an dag. Styrmir er ekki hlutlaus penni
heldur þátttakandi allan tímann og er enn.
Sumir munu missa sjónar á frásögninni í
bókinni því að þeir verða gagnrýnir á það
hvernig Morgunblaðið lét sér ekki nægja
að segja frá atburðarrásinni en tók virkan
þátt í henni. Ekki bara með skrifum heldur
stöðugu samráði og ráðgjöf við æðstu menn
þjóðar innar. Staða blaðsins á tímum Styrmis
og Matthíasar var einstök því að það naut
bæði virðingar og áhrifa. Það gleymist oft
eins og Styrmir bendir á að stóran hluta af
þessum tíma var Geir Hallgrímsson for-
maður útgáfustjórnar Morgunblaðsins og lék
því lykilhlutverk í því að skapa blaðinu þessa
sérstöðu sem það hafði fram á síðustu ár.
Engar bækur eru gallalausar en Styrmir
á skilið þakklæti fyrir að hafa komið þessum
fróðleik á framfæri, sem allir sem hafa áhuga
á sögu Sjálfstæðisflokksins eiga að lesa.
Vonandi verður bókin til þess að fjallað verði
af meira jafnvægi um þetta tímabil í sögu
þjóðarinnar.
Aðrir sálmar
Sannleikurinn er sá
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575.
Net fang: visbending@heimur.is.
Prentun: Heimur. Upp lag: 700 eintök.
Öll réttindi áskil in. © Ritið má ekki afrita
án leyfis út gef anda.
Í bók Svavars Gestssonar Hreint út sagt segir frá viðræðum við Gunnar
Thoroddsen: „Við Steingrímur spurðum
Gunnar um málefnin á einum af fyrstu
fundum okkar. Þegar Gunnar svaraði
tók hann sér langan umhugsunarfrest og
talaði hægt. Hann var svo ábúðarmikill að
ég var sannfærður um að nú loksins kæmu
kröfurnar sem hann vildi halda á lofti:
fleiri álver og stækkun herstöðvarinnar
– eða hvað? „Sannleikurinn er sá,“ sagði
Gunnar, „að það eru einkum tvö mál
sem ég ber fyrir brjósti.“ Við Steingrímur
sátum eins og drengir á skólabekk
tilbúnir með blað og blýant að skrifa
niður boðskapinn: „Sannleikurinn er
sá, að það eru einkum tvö mál sem ég
vil leggja áherslu á. Það er í fyrsta lagi“
– og það mátti heyra saumnál detta –
ég var löngu hættur að anda: „Það er í
fyrsta lagi að ég hefði talið nauðsynlegt
að flytja skipaviðgerðir inn í landið.“ Ég
reyndi að fela það hvað ég var feginn og
skrifaði skipaviðgerðir inn í landið en beið
jafnframt spenntur, að ekki sé meira sagt,
eftir framhaldinu: „Í annan stað,“ hélt
Gunnar áfram með nýja og enn listrænni
pásu, „í annan stað,“ og nú kemur það: „Í
annan stað teldi ég að kanna ætti hvort
ekki er unnt að flytja flugvélaviðgerðir inn
í landið.“ Ég reyndi að láta á engu bera og
forðaðist að líta á Steingrím Hermannsson
meðan ég skrifaði samviskusamlega:
„Flugvélaviðgerðir inn í landið.“ Það voru
léttstígir menn sem töltu niður tröppurnar
á Víðimel eftir þetta samtal.“
Svavar kynnti miðstjórn Alþýðu-
bandalagsins drög að málefnasamningi:
„Einhverjir töldu hins vegar ólíklegt að
ríkisstjórnin réði við efnahagsvandann
en allir ræðumenn voru heldur ánægðir
með þessa ríkisstjórn. Enginn notaði það
sem rök að það væri sérstaklega gaman
að kljúfa íhaldið. Sjálfstæðisflokkurinn
var auðvitað eins og flakandi sár: allar
hefðarreglur í samskiptum flokka höfðu
verið brotnar. Þegar flokkar ræðast við
hafa formenn flokkanna þær viðræður
á hendi eða einstaklingar í umboði
formanna. Gunnar Thoroddsen lét sér
hins vegar ekkert fyrir brjósti brenna í
þessum efnum.“ bj
Almenningur skildi ekki um hvað málið sner ist
og sá vann sem átti snjallasta slagorðið.
Í kjölfarið kom löng stjórnarkreppa.
Geir reyndi að mynda þjóðstjórn, sem var
ekki vitlaus hugmynd því að erfiðleikarnir
voru miklir. Hins vegar var hún óraunhæf
pólitískt, ekki síst vegna þess að Gunnar
Thoroddsen bauð á sama tíma sjálfan sig
sem forsætisráðherraefni með einhverjum
fleiri þingmönnum úr Sjálfstæðisflokknum
(en ekki Geir). Svavar Gestsson segir frá því í
sinni bók að Gunnar gerði engin alvörumál
að skilyrði fyrir stjórnar mynduninni önnur
en að hann yrði forsætisráðherra.
Mörgum fannst þessi stjórnarmyndun
snilldar bragð, en Styrmir bendir á að þetta
hefðu allir þingmenn getað gert með því að
bjóðast til þess að kljúfa Sjálfstæðisflokkinn.
Gunnar undi því aldrei að hafa orðið
undir í baráttu við Geir og kannaði allt
frá árinu 1974 grundvöll að sjálfstæðri
stjórnarmyndun.
Þó að ríkisstjórnin hrökklaðist frá vorið
1983 í 130% verðbólgu og Sjálfstæðis-
flokkurinn gengi óklofinn til kosninga og
ynni ágætis sigur hafði Geir fallið í 7. sæti
í prófkjöri og náði ekki kosningu á þing.
Hann hafði gert þau mistök að láta ekki raða
í sæti í próf kjörinu, var kannski hræddur um
að þannig kæmist Gunnar að, en varð sjálfur
fórnar lamb þessarar aðferðar. Um haustið
1983 var Þorsteinn Pálsson kosinn formaður
Sjálfstæðis flokksins eftir að Geir lýsti yfir
hann sæktist ekki eftir endurkjöri. Geir var
svo utanríkisráðherra í tvö og hálft ár en fór
svo í stöðu seðlabankastjóra. Hann lést um
aldur fram árið 1990 aðeins 64 ára gamall.

Efnistök Styrmis
Það er sérstætt og reyndar lýtir á bókinni,
að Styrmir velur að byrja ekki á byrjuninni
heldur endanum á stjórnmálaferli Geirs. Þó
að Sjálfstæðis flokkurinn hefði sex ráðherra í
ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar sátu
hvorki formaður né varaformaður flokksins
í ríkisstjórn sem var auðvitað fráleit staða.
Styrmi fannst óviðeigandi að ræða þetta eins
og Friðrik Sophusson varaformaður gerði á
opnum fundi árið 1984. Ritstjórinn vildi
leysa þetta mál „á bak við lokaðar dyr.“ Víðar
kemur fram að Styrmir er maður fundar-
herbergjanna fremur en opinnar umræðu
um viðkvæm mál.
Með uppsetningu sinni gefur Styrmir
það í skyn að Þorsteinn Pálsson hafi ýtt
Geir út úr stjórnmálunum. Það er sérstæð
túlkun. Staða Geirs veiktist fyrst og fremst
vegna undirmála Alberts Guðmundssonar
og Gunnars Thoroddsens. Geir hafði líklega
ekki sjötta skiningarvit stjórnmálamannsins
sem skynjar aðsteðjandi hættu; hafi hann
framhald af bls. 2