Vísbending - 28.01.2013, Blaðsíða 3

V Í S B E N D I N G • 4 T B L 2 0 1 3 3
framhald á bls. 4
mun lengra en t.d. í GATS. Samt sem
áður eru viðskipti innan þjónustugreina
þar ekki eins opin eða samþáttuð og
vöruviðskipti. Þessu finna Bretar fyrir en
þeir eru mjög háðir þjónustuviðskiptum
og hafa mesta hlutdeild þeirra af öllum
löndum ESB6. Til að efla innri markaðinn
þurfa þjónustuviðskipti að þróast líkt og
viðskipti með vörur hafa gert.
Staða Íslands
Íslendingar gerðust aðilar að GATT
árið 1964. Innan GATT/WTO
hafa Íslendingar m.a. barist fyrir
tollalækkunum á fiskafurðum. Mikilvægi
alþjóðasamstarfsins innan GATT/
WTO er ótvírætt, ekki síst fyrir lítil
opin hagkerfi eins og það íslenska. Samt
sem áður varð mönnum snemma ljóst
að hag útflutningsgreina væri enn betur
borgið með því að ganga í EFTA þar
sem helstu viðskiptaaðilar okkar voru
fyrir. Þegar helstu aðildarlönd EFTA
gengu í ESB var innganga á Evrópska
efnahagssvæðið (EES) eina leiðin til að
tryggja viðskiptahagsmuni landsins.
Ef Ísland hyrfi úr samstarfi við
Evrópuþjóðir innan EES eða ESB
féllu íslenskar útflutningsafurðir undir
MFN-reglur sem þýddi hærri tolla,
þótt MFN-tollar hafi lækkað verulega.
Verðlækkun (til framleiðenda) vegna
MFN-tolla getur ráðið úrslitum um
samkeppnishæfi og hagnað eða tap á
rekstri útflutningsfyrirtækja. Auk þess eru
margs konar aðrar viðskiptahindranir en
tollar sem enn er ósamið um innan WTO.
Mikil fjölgun fríverslunarsamninga
milli aðildarríkja WTO sýnir að
enn er langt í land með að náðst
hafi á alþjóðavettvangi almennt
viðskipta frelsi, sem fullnægi þörfum
útflutningsatvinnuvega. Stæðu Íslendingar
einir utan EES eða ESB væri nauðsynlegt
að gera fríverslunarsamninga við einstök
mikilvæg viðskiptalönd. Hins vegar er
samningsstaða lítils lands afleit þar sem
aðgengi að innanlandsmarkaði Íslands
hefur enga þýðingu fyrir framleiðsluaðila
í viðskiptalöndum okkar. Þessi staða
yrði stórt skref aftur á bak fyrir íslenskan
útflutning sem kæmi m.a. annars fram í
mun hærri viðskiptakostnaði en er í dag.
Íslendingar eiga velferð og afkomu sína
fyrst og fremst undir utanríkisviðskiptum.
Að vísu skiptir litlu máli hvort vel rekið
fyrirtæki starfar á innanlandsmarkaði
eða flytur út. Hér ræður úrslitum að
takmörkun á stærð innanlandsmarkaðar
veldur því að erfitt er að fá fram lágmarks
stærðarhagkvæmni og samkeppnishæfni á
mörgum sviðum úrvinnslu og þjónustu.
Vöruútflutningur héðan byggist að mestu
á frumvinnslu (ál) eða annarri nýtingu
náttúruauðlinda svo sem fiskveiðum.
Þjónustuviðskipti hafa þó farið vaxandi
og ber ferðaþjónustu þar einna hæst.
Vöruútflutningur er nær eingöngu á milli
iðngreina eða yfir 80%7, sem sýnir mikla
sérhæfingu og einhæfni í útflutningi.
Þetta þarf ekki að koma á óvart þar sem
skilyrði fyrir viðskiptum innan iðngreina
sem einkenna samþætta markaði og
framleiðslu á stórum svæðum eru yfirleitt
ekki fyrir hendi í litlum hagkerfum. Því er
ekki að vænta þess efnahagslega ávinnings
sem marghliða samþætting við önnur
hagkerfi, svo sem innan ESB, gæti skapað.
Þetta þýðir ekki að ekki sé hægt að auka
verðmætasköpun og efla viðskiptatengsl
með útflutningsvörur Íslendinga. Mikið
hefur áunnist t.d. á sviði fiskiðnaðar
þar sem sérhæfð framleiðsla fer nú
milliliðalaust til neytanda í stað hreinnar
frumframleiðslu t.d. á fiskblokkum.
Hindrunarlaus viðskipti eins og á innri
markaði ESB eru þó forsenda fyrir
velgengni innlendra útflutningsfyrirtækja
hvernig sem framleiðslu þeirra er að öðru
leyti háttað.
Leiðin til framfara
Í kjölfar hrunsins 2008 versnuðu lífskjör
hér á landi. Á meðfylgjandi mynd
sést hvernig Ísland hefur dregist aftur
úr öðrum ríkjum á Norðurlöndum í
hagþróun. Ljóst er að gera þarf mikið átak
í atvinnulífi til að ná aftur sambærilegum
tekjum og eru í nágrannalöndunum. Frjáls
markaðsaðgangur og efling útflutnings
sem skilar tekjum inn í íslenska hagkerfið
eru lykill að árangri á þessu sviði.
Eins og áður sagði er EES-
samningurinn ófullnægjandi til framtíðar
og reyndar óvíst að ESB hafi áhuga á að
viðhalda þeim samningi. Með fullri aðild
að ESB næst einkum tvennt: Þátttaka í
myntsamstarfi og aðild að ákvarðanatöku
innan ESB. Íslendingar geta með aðild
að myntsamstarfinu fengið traustan og
stöðugan gjaldmiðil í hendur og þar með
leyst vandamál óstöðugleika og verðbólgu
sem hefur verið afar kostnaðarsamt
vandamál allt frá því að landið hlaut
sjálfstæði árið 1918.
Aðild að ákvarðanatöku og stjórnmála-
legu samstarfi innan ESB gefur einnig
einstakt tækifæri fyrir lítið land að láta
rödd sína heyrast á alþjóðavettvangi.
Engum dettur í hug að lítið land eitt
og sér hafi afgerandi áhrif innan ESB.
Með samvinnu við þjóðir sem við eigum
samleið með geta Íslendingar aftur á
móti haft umtalsverð áhrif til framgangs
hagsmunamála sinna.

Lokaorð
Mikið hefur áunnist innan GATT/
WTO-samstarfsins. Smáríki eru mjög
háð alþjóðaviðskiptum og staða þeirra
hefur styrkst með frjálsari viðskiptum
og beitingu bestu kjara reglunnar sem
tryggir aðeins tvö stig viðskiptaréttinda.
Með samruna við stærri efnahagsheildir
eins og ESB er hægt að ná mun betri
árangri en fæst eingöngu gegnum GATT/
WTO-aðild eða í fríverslunarsamningum
við einstök ríki á sviði vöru og þjónustu,
þar sem samningsaðstaða smáríkja er
Mynd: Þjóðartekjur á Norðurlöndum á
mann í USD 1995-2011
Miðað við jafngildisverðlag (PPP). Heimild: Vefgagnagrunnur World Bank