Frjáls verslun - 01.03.2010, Blaðsíða 6

6 F R J Á L S V E R S L U N • 3 . T B L . 2 0 1 0
RITSTJÓRNARGREIN
Var útrásin eitt stórt Ponzi-svindl?
WILLIM K. BLACK, lögfræðingur og fjármála eftir lits­
maður í Bandaríkjunum, kom til landsins á dög un­
um og hélt tvo fyrirlestra í Háskóla Íslands, auk þess að
koma fram í viðtalsþáttum. Annar fyrirlestra hans bar
yfir skriftina Besta leiðin til að ræna íslenskan banka er að
„eigann“. „Þetta er Ponzi­svindl,“ sagði Black og á hon um
var að skilja að stjórnendur íslensku bankanna og eigendur
þeirra hefðu hugsað Ponzi­svikamylluna í þaula frá fyrsta
degi til að hagnast hratt. Og það er ekki verið að ræða
um neitt venjulegt svindl; sjálfa útrásina með bankana
í fararbroddi. Auðvitað skiptir ekki máli hvaða nafni
svikamyllum er gefið – en þetta eru forvitnilegar
pælingar hjá Black.
Ég er á þeirri skoðun að nokkrir af toppstjórnendum
bankanna og helstu eigendur þeirra kunni þegar upp
verði staðið að verða dæmdir fyrir skatt svik,
skjalafals, auðgunarbrot og brot gegn hluta­
félagalögum vegna ein stakra mála síðasta
árið fyrir hrun. Sér stakur saksóknari er þegar
byrjaður að sýna klærnar. En mér finnst
vel í lagt að halda því fram að kaupin á
bönk unum og útrásin öll hafi frá fyrsta
degi verið ein stór svikamylla; til að ræna
bankana. Það merkir að verið var að blekkja
almenning, íslenskt atvinnulíf, fjár festa, erl­
enda athafnamenn og sparifjáreigendur ekki
síst stærstu og þekktustu banka heims. Það
er mikið sam særi.
Förum betur ofan í þessa kenningu
Williams K. Black um að þetta sé kerfis­
bundið Ponzi­svindl frá upphafi. Þeir, sem töpuðu
mestu á hruni íslensku bankanna og eignar­
haldsfélögum helstu eigenda þeirra, eru hvorki meira
né minna en þekktustu og stærstu bankar í heimi sem
kunna öll trixin í bókinni. Þeir mokuðu fé, aftur og
aftur, sam kvæmt Ponzi­hugsuninni, í ís lensku bankana.
Tap þeirra er á bilinu 8 til 9 þús und milljarðar króna
þegar allt tínist til – en stærð banka kerfi sins var nálægt
14 þúsund milljörðum króna fyrir hrun. Starfsemi
íslensku bankanna var langmest erlendis í útrásinni, í
erlendum bönkum sem þeir keyptu og heyrðu undir
fjár málaeftirlit og seðlabanka í viðkomandi löndum.
Mér finnst sennilegra að útrásaravíkingarnir hafi orðið
eigin græðgi, hroka og barnaskap að bráð fremur en að
teikna upp og hanna svæsna Pozi­svikamyllu frá fyrsta
degi. Mikið vill meira og margur verður af aurum api.
Þeir héldu að þeir væru ósigrandi eftir ágætt gengi árin
2003 til 2006; allir vegir færir. Ef toppstjórnendur bank­
anna og eigendur þeirra voru svona útpældir, hvers vegna
seldu þeir ekki bankana þegar þeir voru búnir að skrúfa
verð þeirra upp og hirtu hagnaðinn? Margir stjórnendur
bankanna högnuðust hratt á kaup rétti hlutabréfa og
greiddu m.a. tekjuskatt af þeim hagnaði. En þeir seldu
ekki hlutabréfin, nema Bjarni Árm annss on, og sitja uppi
með tap af þeim. Fyrst þeir seldu ekki bréfin urðu þeir
ríkir um tíma en væntanlega fátækir við hrunið. Eða eru
þeir allir moldríkir í dag með fé sitt á Tortóla? Kannski.
Svo er að skilja á umræðunni. Krafan er að þeir greiði
allt til baka en þá má ætla að erlendu stórbankarnir,
sem töpuðu 9 þúsund milljörðum á hruninu, fái
obbann af því fé – og Bretar og Hollendingar hluta af
því vegna Icesave.
Þegar rætt er um Ponzi­svindl er verið að vísa til
Carlos Ponzi sem kom sem innflytjandi til Boston frá
Ítalíu árið 1903. Hann var allslaus en auðgaðist hratt
og árið 1920 var hann orðinn þekktur viðskiptajöfur
og fjárfestir. Ponzi rakaði til sín milljónum dollara frá
grunlausum fjárfestum og notaði fé nýjustu fjár festanna
til að borga þeim sem vildu innleysa fé sitt. Svikamylla
Madoffs í New York var af þessum toga. Hann tók við fé
frá þekktu og ágætlega greindu fólki og lofaði að ávaxta
það á ofurvöxtum. Hann stóðst grandskoðun banda ríska
fjármálaeftirlitsins sjö sinnum.
Skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis tekur af öll
tvímæli um furðuleg vinnubrögð innan bankanna
síðasta árið fyrir hrun. Almenningur hefur túlkað
skýrsl una í anda Blacks; að víkingarnir hafi eignast
bank ana til að tæma þá. Það er mikið sagt, en eftir
stendur þetta: Það fer ekki vel á því að bankar séu í eigu
stærstu fyrirtækja og leikenda í viðskiptalífinu – eða þá
að bankar eigi stærstu fyrirtæki landsins; eins og nú er
raunin með krumlu bankanna.
Hart skal taka á málum. Það verður hinns vegar
fróðlegt ef dómstólar komast að því að upp bygging
íslensku bankanna og útrásin hafi verið eitt stykki stór
svikamylla frá degi eitt; úthugsað Ponzi­svindl. Það
vissi hvert mannsbarn að útrásin var tekin að láni erlendis
frá. Og lán þarf víst að borga. En ef þetta var allt Ponzi­
svindl frá fyrsta degi þá söfnuðust hund ruð illa innrættra;
toppstjórnenda, sérfræðinga, endurskoðenda, lög fræð­
inga og fjármálaráðgjafa inn í bankana á sama tíma
og tóku þátt í Ponzi­svindli með eigendum sínum
gagnvart þekktustu bönkum í heimi. Það finnst mér
nokkuð stórt samsæri og ekki ráðist á garðinn þar sem
hann er lægstur.
Jón G. Hauksson
Hverjir voru fyrst
og fremst blekktir
hafi þetta verið
Ponzi-svindl? Það
voru stærstu og
þekktustu bankar í
heimi sem kunna öll
trixin í bókinni.