Frjáls verslun - 01.04.2010, Blaðsíða 45

F R J Á L S V E R S L U N • 4 . T B L . 2 0 1 0 45
Skipulagt brot eða redding
Og Bandaríkjamönnum virðist tamt að líta á
efnahagsbrot sem skipulagða glæpastarfsemi
þar sem Íslendingar hallast heldur að því að
einstaka menn fari yfir strikið til að redda sér
í vanda.
Þetta kom skýrt fram í máli Williams
Blacks, fyrrverandi saksóknara að vestan.
Hann taldi í fyrirlestri í Háskóla Íslands í
vor að fyrirfram hefðu verið lögð á ráðin um
glæpi í íslenska bankakerfinu.
Íslendingum er gjarnara að líta á
aðdraganda meintra brota sem ferli sem
byrjar á háum hugmyndum um mikinn
gróða, allt er lagt undir og á endanum
glatast allt í að bjarga sér út úr vitleysunni
– og þá er hætta á lögbrotum. Menn fara
mis langt yfir strikið í tilraunum til að bjarga
sér. Þetta er ósköp venjuleg saga um hinn
„íslenska athafnamann“ sem ekki kann fót­
um sínum forráð.
Erfðum bæði kosti og lesti
Helgi Skúli álítur að virðingarleysið fyrir
reglum í efnahagslífinu eigi sér rætur langt
aftur á síðustu öld. Almennur tekjuskattur
var til dæmis innleiddur árið 1923 án
þess að tækist að fá almenning til að bera
virðingu fyrir honum. Það telst enda varla til
glæpa að fara á svig við skattalög.
Hann bendir einnig á að íslenskt samfélag
standi enn nærri gamla bændasamfélaginu
og hafi erft frá því bæði góðar dyggðir en
einnig lesti.
„Við höfum erft virðingu fyrir vinnusemi
og hollustu og trúnaði,“ segir Helgi Skúli
en talar líka um rótgróna forræðishyggju og
undirgefni við sér æðri menn.
Íslenskar viðskiptahefðir þroskast á hafta­
tímum allt frá því eftir fyrra stríð og þó í
ríkustum mæli eftir seinna stríð. „Á miklum
haftatímum lifa menn af því að virða ekki
höftin og brotin eru ekki talin til glæpa,“
segir Helgi Skúli.
Nefna má gömul mál eins og „kaffi­
baunamálið“ frá árinu 1984 og „olíu félags­
málið“ sem dæmi um brot sem spretta af
ólíkum túlkunum á gjaldeyrisreglum.
Rannsaka og byggja upp
Þrátt fyrir mörg mál er samt eins og réttar­
kerfið sé vanbúið til að takast við ný mál
þegar þau koma upp. Nú við rannsókn á
hruni bankanna er verið að byggja upp sjálfa
rannsóknarstofnunina um leið og rannsókn
fer fram.
Ólafur H. Hauksson, sérstakur saksóknari
í efnahagsbrotamálum, byrjaði einn á tómri
skrifstofu og varð að aðhlátursefni þegar
daginn eftir fyrir að koma engu í verk!
Fáliðun og vanbúnaður er hins vegar skýr­
ingin á því að það liðu 18 mánuðir frá því
meint brot komust í hámæli og þar til fyrstu
menn voru handteknir.
Eða var „sérstakur“ aðeins að minna á
nærveru sína með harkalegum handtökum
og að skjóta öðrum meintum brotamönnum
skelk í bringu? Sveinn Andri hefur enga trú
á því. „Ég þekki Ólaf H. og veit að hann
vinnur þetta á faglegum grundvelli.“
Þriðja dómstig?
Hitt er annað mál að þegar rannsókn hruns­
málanna fer að leiða af sér kærur myndast
nýr flöskuháls. Dómskerfið er ekki búið
undir mikinn fjölda nýrra mála. Sveinn
Andri leggur til að haldið verði áfram
með hugmyndir um þriðja dómstigið –
landsyfirrétt sem létti álagi af Hæstarétti.
Það gæti flýtt fyrir málum og ef til vill
eytt þeirri tilfinningu fólks að oft verði lítið
úr þótt mikið gangi á í fyrstu við rannsókn
meintra efnahagsglæpa. Sveinn Andri telur
þó að það liggi í eðli brota af þessu tagi að
rannsókn hefst með látum og mikið ryk
þyrlast upp meðan verið er að sækja upp­
lýsingar.
„Svo sest rykið á málið og það tekur við
logn og hægagangur að því er virðist,“ segir
Sveinn Andri og það sé annaðhvort vegna
þess að grunsemdir voru meiri en efni stóðu
til eða að úrvinnslan varð tímafrekari en
menn héldu.
„… nýjar upplýsingar hljóta að hafa komið
fram og því nauðsynlegt að geta spurt
mennina án þess að þeir hefðu kóræfingu
áður.“ Sveinn Andri Sveinsson hæsta­
réttarlögmaður.