Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Blaðsíða 74

Tímarit Máls og menningar
sé ekki hægt að stöðva framþróunina án þess að gera úr þessari stöðvun
nýja þróun.
Besta skilgreiningin sem ég þekki á síðmódernisma segir að í dag sé það
ekki aðalatriðið að hafa rétt fyrir sér, heldur að hafa stíl og vera sannfær-
andi. Þó að þessi skilgreining dæmi ekki skynsemina úr leik, þá segir hún
eitthvað um tilhneigingu okkar til að leggja meiri áherslu á áhrifamátt hlut-
anna hér og nú, og minni áherslu á gildi þeirra og sannleika þegar til lengri
tíma er horft. Ef umræðan um síðmódernisma snýst um þetta, þá er ég
sammála því að fyrirbærið sé til.
Hitt er svo annað mál að inn í umræðuna um síðmódernisma hefur læðst
einn af ókostum manneskjunnar: það er þörfin fyrir að setja punkt við það
sem aðrir eru að fást við. Einkum ef það er eitthvað sem þeir taka ekki
sjálfir þátt í. Síðmódernistarnir vilja endilega setja punkt fyrir aftan mód-
ernismann. Andstæðingar síðmódernismans vilja endilega setja punkt fyrir
aftan síðmódernismann, og ég vil endilega setja punkt við þá sem eru alltaf
að setja punkt við eitthvað. Sérdönsk útgáfa af þessum kæk er að vera gáf-
aðir fyrir hönd annarra. Danir eru ákaflega gáfaðir fyrir annarra hönd, og
ef þessar gáfur væru einhvers virði þá væru Danir gáfaðasta þjóð í heimi.
Gagnrýnin missir oft marks, vegna þess misskilnings að fólk heldur að það
verði sjálft meira virði ef það kemur upp um aðra.
Við verðum að gera ráð fyrir að fólk stjórnist ekki af mannvonsku, en
við skulum kalla þetta gagnrýni. Einmitt hér er menningarumræðan í Dan-
mörku stödd: allir vilja vera krítískir, en það er oft til að breiða yfir sér-
áhugamál þeirra sjálfra. Það er ómögulegt að greina þar á milli, og þess
vegna sigrar sá sem býr yfir mestum sannfæringarkrafti, og við erum aftur
komin að kjarna málsins: það er mikilvægara að hafa stíl en að hafa á réttu
að standa.
Þegar rætt er um síðmódernisma fær maður á tilfinninguna að sú breyt-
ing sem á að vera að gerast, hafi í raun og veru verið að gerast í árþúsundir.
Hefur það ekki alltaf verið þannig að einhver hafi gagnrýnt skynsemina út
frá einhverju sjónarmiði og því næst innleitt nýja skynsemi, sem næstu
kynslóðir hafa síðan sett spurningarmerki við? Jú reyndar hefur þetta alltaf
verið þannig, en það er alltaf einn varnagli: endurtekningar geta aldrei orð-
ið nákvæmlega eins. Annars vegar er það rétt að ekki sé neitt nýtt undir
sólinni, eins og komist var að orði í Toyota-auglýsingunni fyrir nokkrum
árum, en þrátt fyrir þetta eru nýjar Toyotur settar á markaðinn árlega. Og
nú heitir Toyotan á bókmenntamarkaðnum síðmódernismi, hvort sem
okkur líkar það betur eða verr.
Ef til vill er síðmódernisminn árétting um að það muni alltaf vera eitt-
hvað, sem komi ekki í ljós í framsetningu verka, árétting um að á tímum
464