Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Blaðsíða 46

hvort sem við álítum okkur vera vaxin upp-
úr (eða framúr) módernismanum eða ekki,
teldi ég það hrörnunarmerki ef ekki væri
áfram stunduð ögrandi nýsköpun í skáld-
sagnagerð og gerðar tilraunir með þetta fyr-
irbæri sem við köllum „sögu“. Þessi „saga“
hefur nefnilega aldrei farið neitt og þarf
þess vegna ekkert að koma „aftur“; hún er
hinsvegar lævíst og fjölbreytilegt fyrirbæri
og bregður oft á leik með þráð sinn. í þessu
sambandi hefði verið við hæfi að fjalla um
róttækustu framúrstefnusögur síðustu ára,
t.d. Stálnótt Sjóns (1987) og Bygginguna
eftir Jóhamar (1988), en til þess gefst ekki
tóm að sinni. Það er raunar ekki sjálfgefið
að þær fari „framúr“ eldri módemískum
sögum eða standi að öðru leyti sér á parti;
þessi verk eru hluti þeirrar deiglu sem
sagnagerð síðustu ára er. Jafnframt getur
verið villandi að fjalla um skáldsagnagerð-
ina eina þegar rætt er um hræringar í sagna-
gerð á síðustu árum. Það hefur raunar verið
allfrjótt skeið í smásagnagerð undanfarið,
eins og sjá má af bókum Svövu Jakobsdótt-
ur, Gyrðis Elíassonar, Sigfúsar Bjartmars-
sonar, ísaks Harðarsonar og Kristínar
Omarsdóttur, og þar virðist „sagan“ vera í
margvíslegri nýsköpun.
VII
Viðhorf mitt til sagnagerðar undanfarinna
ára samræmist augljóslega ekki þeirri
mynd sem Gísli Sigurðsson og Halldór
Guðmundsson bregða upp í áðumefndum
yfirlitsgreinum. Hinsvegar er rétt að nefna
þá höfunda sem þeir virðast helst geta sett
í samband við þetta „afturhvarf til frásagn-
arinnar“, en það eru þeir Pétur Gunnarsson,
Einar Kárason og Einar Már Guðmunds-
son. Ekki skal dregið í efa að þessir höfund-
ar séu sagnamenn, hver á sinn hátt. Það er
og Ijóst að þegar þeir slaka á frásagnarfram-
vindu dregur mátt úr verkum þeirra, eins og
gerist í Eftirmála regndropanna (1986) eft-
ir Einar Má og Hversdagshöllinni (1990)
eftir Pétur. (Athyglisvert er að það gerist
hinsvegar ekki hjá Þórarni Eldjám í
Skuggaboxi, þótt hann sé stundum talinn
„náttúrulegur" sagnamaður.) Ekkert er
nema gott um það að segja að við höfum
eignast góða sagnamenn á liðnum árum,
þótt vafasamt sé að þeir hafi valdið „aftur-
hvarfi“ í sagnalist. Og raunar tel ég að þegar
þessir höfundar hafi risið hæst, Einar Már í
Vœngjaslœtti íþakrennum (1983) og Pétur
í Sögunni allri (1985), þá sé í verkum þeirra
ákveðið samspil sögulegra og and-sögu-
legra þátta, í ætt við það sem gerist í öðram
skáldsögum níunda áratugarins sem ég hef
nefnt.
I Sögunni allri er að sjá sem allur bálkur-
inn af Andra Haraldssyni sé sprottinn af
baráttu sagnfræðings nokkurs við minnis-
leysi sitt. Hann gerist því skrásetjari per-
sónusögu sinnar og hversdagslífs. Óminnið
er óvættur sem sífellt virðist ógna lífsmagni
þeirrar sögulegu þróunar sem nefnd er
„þroski“. Og þótt hægt sé að berjast við
minnisleysið, hneigist Sagan öll að miklum
efasemdum um þá söguhyggju sem býr að
baki þroskasögunni. „Sjálft hugtakið þroski
er haldlaust“, eins og Halldór Guðmunds-
son segir um sögu Péturs í áðumefndri
grein (bls. 54).
Þessa niðurstöðu í sögu Péturs mætti
nefna forsendu veigamestu skáldsagna
okkar frá síðustu árum. Á bak við þær býr
söguleg þrá, hvort sem hún tengist goð-
sögu, ævisögu, fjölskyldusögu eða örlaga-
sögu úr íslenskri fortíð, en jafnframt rík
meðvitund um tímann sem margbrotið og
44
TMM 1992:2