Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Blaðsíða 87

gáfu. Ég tel hana athyglisverðasta skáld-
verk ársins 1991.
***
í raun og veru verður maður að gera allt
sjálfur, skynjaði hún. Enginn er meiri og
sannari vinur manns en maður sjálfúr.
Guðbergur Bergsson:
Svanurinn
Frá því íslendingar hjuggu Snorra sinn hafa
þeir af og til potað í frumlegustu og
skemmtilegustu skáld sín um leið og þeir
saka þau um að skrifa níð og svínarí. Ein-
hverjum árum síðar kemur iðrunin. Smyrsl
eru borin á sárin. Þá er vel smurt.
Umfjöllun gagnrýnenda um Svan Guð-
bergs Bergssonar bar nokkuð með sér að
verið væri að hlaupa hröðum skrefum í átt
til sátta við þennan óknyttadreng íslenskra
nútímabókmennta. Gagnrýnendur glötuðu
hófseminni í ungmeyjarlegri hrifningu sem
stundum varð beinlínis vandræðaleg.
Nokkrir þeirra urðu til að fullyrða að
þama væri komin besta skáldsaga Guð-
bergs í nokkur ár og það má til sanns vegar
færa, sérstaklega þegar haft er í huga að
verkið var fyrsta skáldsaga Guðbergs eftir
sex ára hlé. Nokkrir gagnrýnendur sögðu
verkið í hópi bestu verka höfundar, en það
kann að benda til skammtímaminnis því
bókin stenst engan samanburð við þá snilld-
arlegu og stórlega vanmetnu sögu Músin
sem lceðist, eða hin margfrægu verk Tómas
Jónsson og Hjartað býr enn í helli sínum,
svo aðeins séu nefndir örfáir titlar.
Svanur Guðbergs verður ekki dæmdur út
frá strangraunsæislegu viðhorfi því verkið
er sérkennileg blanda af raunsæi og draum-
kenndri sýn. Hins vegar gætir þess nokkuð
innan verksins að ekki sé hugað að sam-
ræmi milli þessara þátta og í því felast
brotalamir sögunnar.
Svanurinn er þroskasaga lítillar stúlku
sem send er í sveit til að bæta fyrir brot sitt.
Eins og stúlkunni er lýst minnir hún sjaldn-
ast á bam, er líkt og smækkuð mynd af
fullþroska mannvem. Hugsun hennar er oft
búinn fallegur búningur, en hæfir vart svo
lítilli vem. Mistök höfundar em að aldurs-
greina hana. Hún er sögð níu ára en þroski
hennar, líkamlegur og andlegur, samræmist
á engan hátt því aldursskeiði. Það hefði
náðst meira samræmi hefði höfundur látið
ógert að gefa henni nákvæman árafjölda.
Lesandinn hefði þá getað talið stúlkuna
komna á kynþroskaskeið og það hefði um
leið gefið kynferðishjali verksins skynsam-
lega merkingu.
I verkinu er kynferðislegum vemleika
slengt framan í níu ára stúlku á þann hátt að
einhverju sinni hefði það valdið hneykslan.
En það var eins og enginn veitti þessum
þætti verksins sérlega athygli. Einhverjir
gagnrýnendur kusu að humma að ekkert
væri einfalt, og ætti það allt eins við um
kynferðislegar þreifingar fullorðins manns
við níu ára stúlku. Aðrir höfðu engin orð um
eins og þama væri á ferðinni sérviskulegt
höfundareinkenni sem ekki væri ástæða til
að nefna.
En það felst ákveðinn óheiðarleiki í því
að víkja frá sér svo áberandi þætti skáld-
verks. Mönnum kann að falla hann misvel
í geð en því verður ekki neitað að dirfska
og ögmn búa í þessum tepmlausu lýsingum
á samskiptum ungrar stúlku og kaupa-
manns, sem er „fullur af ástarþurfandi per-
TMM 1992:2
85