Tímarit Máls og menningar - 01.03.1994, Blaðsíða 48

frátöldu stuttu skeiði um tíu ára aldur. Hann losnaði aldrei að fullu undan
áhrifum þeirra, þó honum væri það mjög í mun. I Ódysseifi segir Buck
Mulligan við Stephen: „... í þér er þessi bannsetta hneigð jesúítans, nema hún
beinist í öfuga átt.“ Seinna á ævinni þakkaði Joyce jesúítum fyrir að hafa
kennt sér „að skipa hlutunum þannig að auðvelt verður að skoða þá og meta“.
Þó James væri ekki beinlínis vansæll árin þrjú sem hann dvaldist í Clon-
gowes, þjáðist hann af heimþrá og gruflaði mikið útí hver hann væri og hvert
hlutverk hans í veröldinni. Á fyrstu mánuðum skólavistarinnar varð hann
fyrir því að námsstjórinn, séra James Daly (Dolan í Portrait og Ódysseifi),
lamdi hann á fingurgómana með spanskreyr fyrir að brjóta gleraugun sín til
að koma sér hjá að lesa lexíur, þó annar drengur hefði í reynd brotið þau. Þó
ungur væri afréð Joyce (einsog Stephen í Portrait) að leita réttar síns hjá æðsta
yfirvaldi og gekk á fund skólastjórans, sem var séra John Conmee. Taldi hann
réttlætinu fullnægt þegar skólastjórinn hét að ræða málið við séra Daly.
Hugprýðin sem lýsti sér í þessu litla atviki, ásamt góðum námsárangri, ávann
honum virðingu skólabræðranna, sem í öndverðu höfðu strítt honum á
félagslegri stöðu föðurins. Hann tók að líta á sig sem einn hinna útvöldu og
lærði utanbókar langa kafla úr verkum Miltons, Byrons, Newmans kardínála
og annarra andans manna.
Á þessu skeiði var James ákaflega trúrækinn, tók virkan þátt í messugerð-
um og orti sálm til heilagrar guðsmóður. Hann söng mikið, sótti píanótíma
og lék að minnstakosti eitt hlutverk í leiksýningu, ólman hrekkjalóm. Sömu-
leiðis spilaði hann krikket og var góður sundmaður, þó bækur hans gefi í
skyn að hann hafi verið vatnsfælinn og haft ímugust á íþróttum sökum
nærsýni og lélegra líkamsburða. Afturámóti stóð honum alla ævi stuggur af
ofbeldi og var sjúklega hræddur við þrumuveður, hunda og skotvopn. Einnig
var hann altekinn af hugmyndinni um svik og tryggðarof, sem átti eftir að
marka bæði líf hans og list.
Á öðru ári í Clongowes var James svikinn af bekkjarbróður að nafni Wells
(bæði í lífi og list) sem hratt honum útí vilpu í nánd við garðinn þarsem
skólasveinar gengu örna sinna, afþví hann neitaði að skipta við hann á
smáhlutum sem þeir áttu. Þetta varð til þess að Joyce veiktist af magakrampa
og leið atvikið aldrei úr minni. En meðþví honum var þvert um geð að snúa
sér til yfirvalda skólans, því þá hefði hann orðið að ljóstra upp um félaga
sinn, sem faðir hans hafði brýnt fyrir honum að láta aldrei henda sig, þá átti
hann ekki annan úrkost en ná sér niðri á Wells í bókum sínum, sem hann
líka gerði svo um munaði.
Þegar James var 10 ára missti faðir hans stöðu sína hjá skattheimtunni í
Dyflinni, 42 ára gamall, og vann aldrei síðan ærlegt handtak. Eignir hans í
Cork höfðu flestar verið veðsettar þegar hér var komið, og á næstu árum
38
TMM 1994:1