Lögmannablaðið - 01.12.2012, Blaðsíða 28

28 lögmannaBlaðið TBl 04/12
Aðsent efni
HrAfn BrAGAsOn fyrrVerAndi HæstAréttArdÓMAri
í síðasta Hefti lögmannablaðsins
er birt grein eftir núverandi formann
lögmannafélagsins undir ofangreindri
fyrirsögn. gerir hann þar athugasemd
við umsagnir dómnefndar um hæfni
umsækjenda um dómarastörf síðast
þegar á reyndi. Ég hef ekki haft
tækifæri til að sjá umsögn nefndarinnar.
Miðað við umsækjendurna geri ég ráð
fyrir að hún hafi að flestu leyti verið
jákvæð. Það sem rekur mig til þessara
skrifa er miklu frekar að ég hef lengi
komið að þessu efni og sat á tímabili í
dómnefnd um hæfni umsækjanda um
héraðsdómaraembætti.

Forsagan
fljótlega eftir að stétt umboðsstarfalausra
dómara myndaðist við héraðsdómstólana,
fyrst í reykjavík og síðar utan höfuð­
staðarins, fóru þeir að berjast fyrir
því að umsagnarnefndum varðandi
umsækjendur um dómaraembætti yrði
komið á fót. sýslumenn, sem áður
höfðu haft yfirumsjón með dómstörfum
auk umfangsmikilla umboðsstarfa,
höfðu lengi haft mikil tengsl við
stjórn málaflokkana en nú myndaðist
dómarastétt sem eðlilegt var að krefjast
að sæti á hliðarlínunni og horfði á þjóð­
félagsátök úr nokkrum fjarska. Þetta
leiddi óhjákvæmilega til þess að tengsl
þessara dómara við stjórnmálaöflin í
landinu urðu lítil og þeir sáu að með
óbreyttri tilhögun gæti það orðið til
þess að þeir og aðrir slíkir hefðu ekki
sömu aðstöðu og aðrir umsækjendur
um dómaraembætti. sá er þessar línur
ritar tók sem héraðsdómari þátt í þessari
baráttu og átti síðar sem þátttakandi í
réttarfarsnefnd aðild að tillögugerð um
slíka nefnd þegar réttarfarsumbæturnar
um og eftir 1990 voru á teikniborðinu.
Þegar umsagnarnefndinni var komið á
laggirnar þótti eðlilegt að Hæstiréttur
færi að gefa miklu ítarlegri umsagnir
en áður um umsækjendur um dómara­
embætti við réttinn. eðlilega voru
umsækjendur misjafnlega ánægðir með
þessar umsagnir en nokkur sátt ríkti þó
um þær í byrjun.
í dómsmálaráðherratíð björns
bjarnasonar urðu svo sem kunnugt er
slík átök um veitingu dómaraembætta
að talið var rétt að létta nokkuð ábyrgð
Hæstaréttar á umsögnum um umsókn­
irnar og fá fleiri en hæsta réttar dómara
að verkinu. Því var efnt til núverandi
skipunar. áður en að því kom hafði
ég gert samantekt um sjónarmið við
veitingu dómaraembætta sem birt
var í tímariti lögfræðinga 1/2006.
sú samantekt bar vissulega einhvern
keim af skoðunum mínum en var samt
aðallega byggð á ríkjandi viðhorfum
hjá evrópuráðinu, á norðurlöndum og
við Hæstarétt íslands. Þessi grein mun
m.a. hafa verið höfð til hliðsjónar við
samningu að frumvarpi því sem varð
að lögum nr. 45/2010.

samanburður við nágranna
á norðurlöndum sem hér tíðkaðist
lengi að hæstaréttardómarar komu
að verulegu leyti úr annarri opinberri
þjónustu þótt nokkrir fyrrum lögmenn
væru oftast í dómarahópnum. Það
er því tæpast rétt sem kemur fram í
grein formannsins að í þjóðfélögum
sem við viljum bera okkur saman við
hafi fyrrum lögmenn verið áberandi í
hópi dómara hæstarétta. Það á miklu
frekar við engilsaxneskar þjóðir, en
réttarkerfi og viðhorf til réttarins er svo
sem kunnugt er nokkuð annað þar en
á norðurlöndum. Þar er dómskerfið
miklu meira byggt á kviðdómum,
sumstaðar jafnvel bæði í sakamálum og
einkamálum. Þetta hefur óhjákvæmilega
bæði áhrif á málflutning og samningu
dóma og gerir dómskerfið meira miðað
að málflutningnum. á norðurlöndum
verður málflutningurinn fræðilegri, og
dómasamningin einnig, og því ekki
síður sóst eftir umsækjendum með
mikla reynslu á sviði dómstarfa og
mat á hæfni umsækjenda um
embætti hæstaréttardómara