Gripla - 20.12.2012, Blaðsíða 87
85
að jafnan skyldi leitað samþykkis bænda á þingum í öllum veigamiklum
málum. Þannig taldist konungur ekki samþykktur fyrr en bændur höfðu
tekið við honum á þingi. við það tækifæri gátu þeir sett fram skilmála.
Þingvaldsstefnu eða regimen politicum var stefnt gegn regimen regale.
Pólitísk átök á norðurlöndum á seinni hluta 14. aldar og á 15. öld sner-
ust mjög mikið um þessar stefnur, regimen regale og regimen politicum.
Hin síðarnefnda var einkum áhrifamikil í svíþjóð.95 skilmálarnir sem við
þekkjum frá 1302 og 1319 reynast hafa verið að öllu leyti í samræmi
við regimen politicum. sama máli gegnir um „samþykkt almúga“ 1306 og
Skálholtssamþykkt 1375.
Þingvaldsstefnan mun hafa verið í sókn um 1375 til 1390; konungur
valdi stundum lögmann en 1390 eða 1391 valdi alþingi lögmann að sögn
annála,96 og mun það hafa verið regla síðan.
Greinileg andstaða var á milli orms snorrasonar og jóns Hákonarsonar
í víðidalstungu, en jón lét taka saman Flateyjarbók og má líta á hana sem
fulltrúa fyrir hugmyndir sem kenna má við regimen regale.
færð hafa verið rök fyrir að náin tengsl hafi verið milli höfðingjanna á
skarði og bræðra á Helgafelli, og að skarðverjar hafi fengið handrit skrifuð
í klaustrinu um miðbik 14. aldar.97 Þess er að gæta að ormur snorrason
var á skarði um miðbik 14. aldar og fram yfir 1400 og lét taka saman
a.m.k. þrjú stór handrit. Með góðum rökum er honum eignuð Skarðsbók
Jónsbókar og hann lét og taka saman Skarðsbók postulasagna, og enn glatað
handrit með safni af riddarasögum, svonefnda Ormsbók. Auk riddarasagna
voru í hinni glötuðu Ormsbók Trójumannasaga og Bretasögur, sem áður var
getið, og mun það vísbending um ættarmetnað. Þótt handritið sé glatað er
innhaldið allvel þekkt, og vitnar um lifandi áhuga á riddarasögum á íslandi
á 14. öld.98 sögurnar fjalla m.a. um ættgöfgi, vígfimi, hugrekki og karl-
mannlegan kraft og fína siði, sem viðurkenndir voru við hirðir erlendis,
95 erik Lönnroth, Sverige och Kalmarunionen 1397–1457 (Gautaborg: [s.n.], 1934), 22–25,
31–40; Lönnroth vísar til tólemeusar frá Lucca og egidíusar frá Róm; jerker Rosén,
Svensk historia 1. Tiden före 1718 (stokkhólmi: svenska bokförlaget, 1961), 155–156; sami,
„erikskrönikan,“ Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelalder fra vikingtid til reformationstid
4 (Reykjavík: Bókaverzlun ísafoldar, 1959),33; Lars Hamre, Norsk historie frå omlag år 1400.
Førelesningar ([s.l.]: universitetsforlaget, 1968), 40ff., 92–95, 99, 104, 132–133.
96 Islandske Annaler, 284, 417.
97 ólafur Halldórsson, Helgafellsbækur fornar, 35–45; Hermann Pálsson, Helgafell, 130.
98 um efni Ormsbókar, sjá m.a. Würth, „the common transmission of Trójumanna Saga and
Breta Sögur,“ einkum 300, 302–304, og rit sem þar er vísað til.
STURLUNGA – tILuRÐ oG MARkMIÐ