Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Blaðsíða 34

32
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
geymd, úthald, stöðugleika og notkun felur
einnig í sér raunprófuð megindleg færnimið
sem mæld eru í tíðni, – vísitölur. Hverjar
vísitölurnar eru ræðst af námsefnisatriði og
þeirri skynjunar- og verkleið sem notuð er
(Fabrizio og Moors, 2003; Guðríður Adda
Ragnarsdóttir, 2004). Þegar athafnir hafa náð
svo hárri tíðni að hegðunin verður stöðug og
hiklaus, eins og í áheyrilegum lestri, gerist
fleira. Nemandinn getur þá farið hraðar yfir
námsefnið og jafnvel hlaupið yfir hluta þess
(e.curriculum leap). Hann sýnir nýja kunnáttu
og leikni sem ekki var sérstaklega kennd, en
byggist alfarið á mikilli þjálfun smærri einda
á fyrri stigum námsefnisins (Layng, Twyman
og Stikeleather, 2004; sjá einnig Binder, 1996;
Ericsson, Krampe og Tesch-Römer, 1993;
Johnson og Layng, 1994; McDowell og Keenan,
2001, 2002). Dæmi úr daglegu lífi um aðfærslu
(e. adduction) af þessu tagi geta verið spuni
djasspíanistans eða grunnskólanemandinn sem
skrifar snjallan, frumsaminn texta.
Fabrizio og Moors (2003) spyrja við hvaða
upplýsingar kennarar þurfi að miða þegar
þeir ákveða að kennslu og þjálfun í tilteknu
atriði sé lokið og óhætt sé að byrja á því
næsta. Þau svara spurningunni með því að
sannreyna að það sé þegar mælingar á stöðluðu
hröðunarkorti staðfesti að færnimiðum um
geymd, úthald, stöðugleika og beitingu sé
náð. Hætti færniþjálfunin hins vegar áður en
færnimiðin nást og nemandinn hefur leiknina
á hraðbergi eykur það líkurnar á því að honum
„slái niður“. Tíðni hinna nýlærðu athafna
lækkar þá þar sem leiknin dvínar eða tapast
(Guðríður Adda Ragnarsdóttir, 2007) og
aðfærsla næst ekki (Haughton, 1980).
Aðferðafræði
Þótt hnitmiðuð færniþjálfun og hagnýt
atferlisgreining séu runnar af sömu rót
og eigi það sameiginlegt að athafnir úr
hegðunarstreymi (e. behavior repertoire) ein-
staklinga eru skoðaðar og greindar, hefur
aðferðafræði þeirra þróast í ólíkar áttir (Binder,
1996; Guðríður Adda Ragnarsdóttir, 2005;
Potts, Eshleman og Cooper, 1993).
Í kynningum á rannsóknaraðferðum með
einliðasniði (N=1) (Guðrún Árnadóttir og
Þorlákur Karlsson, 2003; Þorlákur Karlsson,
2005) er lýst algengum rannsóknarsniðum
hagnýtrar atferlisgreiningar sem felast í
ýmsum tilbrigðum vendisniða (e. reversal
design). Hegðunin er skoðuð og greind með
því að breyta aðstæðum á kerfisbundinn hátt.
Þeim er t.d. vent frá grunnskeiði (e. baseline)
án íhlutunar, yfir á tímaskeið íhlutunar, t.d.
kennslu, og aftur yfir á grunnskeið (ABA*).
Hafi íhlutunin, frumbreytan, haft tilætluð
áhrif á hegðunina, fylgibreytuna, fylgja breyt-
ingarnar sem á hegðuninni verða þeim vend-
ingum sem gerðar eru á aðstæðunum. En þar
sem hagnýtri atferlisgreiningu er beitt til að
leysa raunveruleg vandamál fólks er ekki alltaf
hægt eða siðferðislega rétt að hætta kennslu og
meðferð og endurtaka grunnskeið (A*). Einnig
getur hegðunin verið óvendanleg, eins og í
lestrarnámi, að öllu jöfnu. Í slíkum tilvikum
má nota annað afbrigði vendisniða sem kallast
margþætt grunnskeið (e. multiple baseline)
og draga af því ályktanir um áhrifasamband
frumbreytu og fylgibreytu. Aðferðafræðilegur
styrkur hagnýtrar atferlisgreiningar liggur í
rannsóknarsniðinu sjálfu (Baer o.fl., 1968).
Eins og fram hefur komið, og meðfylgjandi
frásögn og gögn sýna, vindur hnitmiðaðri
færniþjálfun fram með öðrum hætti. Það
getur vakið spurningar um hvort hún búi yfir
nægjanlegum aðferðafræðilegum styrk og sé
frekar vitnisburður en vísindi. En hröðunar-
nám er ekki munnleg frásögn kennarans
um það sem gerðist eða vitnisburður um
einstæða og persónulega reynslu hans. Og
ekkert í hröðunarnámi útilokar notkun til-
raunasniða í rannsóknum. En kennsla með
hnitmiðaðri færniþjálfun er ekki vísindaleg
tilraun, heldur sannreynd (e. evidence based)
þjálfunar- og mælitækni (Johnson og Street,
2004). Hafi vel tekist til með kennsluna,
t.d. bein fyrirmæli, gengur hegðunin ekki til
baka þegar þeirri íhlutun lýkur svo að ekki
er um endurtekið grunnskeið (A*) að ræða.
Með PT-æfingum eykst tíðni hegðunarinnar,
jafnvel margfalt. Aðferðafræðilegur styrkur
Guðríður Adda Ragnarsdóttir