Peningamál - 01.11.2000, Blaðsíða 48

PENINGAMÁL 2000/4 47
næst að auka trúverðugleika stefnu verðstöðugleika í
peningamálum.4 Þar með er dregið úr líkum á því að
ríkisstjórn geti beitt seðlabankanum til að ná póli-
tískum skammtímamarkmiðum, sem til lengri tíma
litið geta haft skaðleg verðbólguáhrif. Slík skamm-
tímamarkmið gætu t.d. falist í því að reyna að ná
auknum hagvexti með eftirlátssamri peningastefnu
(slíkt gæti verið sérlega freistandi fyrir kosningar).
Til langs tíma getur sjálfstæður seðlabanki hins vegar
tryggt verðstöðugleika án þess að það þurfi að draga
úr hagvaxtarmöguleikum hagkerfisins.
Önnur rök fyrir sjálfstæði seðlabanka eru að
stjórn peningamála þarf í eðli sínu að vera framsýn
þar sem áhrif aðgerða í peningamálum koma iðulega
fram með löngum og breytilegum töfum. Í því felst
að oft þarf að taka ákvarðanir sem taldar eru hafa
áhrif síðar meir, jafnvel þótt núverandi aðstæður kalli
ekki á slíkar ákvarðanir. Það felst í eðli hinnar póli-
tísku ákvörðunartöku að erfitt getur verið fyrir stjórn-
málamenn að taka slíkar ákvarðanir. Einnig ber á það
að líta að ákvarðanir í stjórn peningamála eru á marg-
an hátt ólíkar öðrum ákvörðunum sem stjórnvöldum
er falið að taka. Um er að ræða síendurtekna ákvörð-
un um beitingu vaxta (hækka þá, lækka eða láta
óbreytta) við skilyrði óvissu sem heppilegt getur
verið að láta í hendur sérfræðinga (sjá t.d. grein Más
Guðmundssonar, 1999).
Það er mikilvægt að það komi skýrt fram að ekki
þarf í þessu að felast að seðlabankinn taki ákvörðun-
ina um hvert eigi að vera hið endanlega markmið
peningastefnunnar. Færa má rök fyrir því að sú
ákvörðun eigi betur heima í höndum lýðræðislegra
kjörinna fulltrúa þjóðarinnar, að því tilskildu að
markmiðið sem kjörin stjórnvöld setja seðlabank-
anum séu á hans færi að ná (sjá t.d. Blinder, 1998).
Eins og segir hér að ofan hníga öll rök að því að þetta
endanlega markmið eigi að vera stöðugt verðlag.
2.3. Alþjóðleg reynsla
Meginrökin fyrir auknu sjálfstæði seðlabanka eru
hins vegar þau að slíkt fyrirkomulag hefur reynst vel.
Til er fjöldi alþjóðlegra rannsókna sem sýnir að aukið
sjálfstæði seðlabanka fer saman við minni verðbólgu,
t.d. Grilli og félagar (1991), Cukierman (1992) og
Alesina og Summers (1993). Í nýlegu yfirliti Bergers
og félaga (2000) yfir 31 rannsóknir á sambandi sjálf-
stæðis seðlabanka og verðbólgu kemur fram að í
langflestum þeirra finnst marktækt neikvætt sam-
band milli verðbólgu og sjálfstæðis seðlabanka.
Mynd 1 sýnir þetta samband glögglega. Hún sýn-
ir meðalverðbólgu 16 iðnríkja tímabilið 1955-1988
og sjálfstæði viðkomandi 16 seðlabanka eins og það
var skilgreint árið 1988 miðað við mælikvarða
Alesinas og Summers (1993). Þar sést að eftir því
sem seðlabankinn er sjálfstæðari því minni virðist
verðbólgan vera að meðaltali.
Eins og kemur fram í ramma 1, er þetta neikvæða
samband tölfræðilega marktækt.5 Hins vegar finnst
ekkert tölfræðilega marktækt samband milli aukins
sjálfstæðis seðlabanka og hagvaxtar. Þetta er í sam-
ræmi við fræðilegar rannsóknir sem gefa til kynna að
lítil verðbólga þurfi ekki að nást á kostnað minni
hagvaxtar.
2.4. Breytingar í átt að auknu sjálfstæði víða um
heim
Eins og sjá má á mynd 1 höfðu lönd með sjálfstæðan
seðlabanka, eins og Þýskaland, Bandaríkin og Sviss,
náð mun betri árangri í baráttunni við verðbólgu en
4. Þessi aukni trúverðugleiki kemur t.d. fram í lægri verðbólguvænting-
um. Spiegel (1998) kemst t.d. að því að verðbólguvæntingar (mældar
með verðbólguálagi óverðtryggðra skuldabréfa umfram verðtryggð)
lækkuðu að meðaltali um 0,6 prósentustig á líftíma bréfanna í kjölfar
þess að Englandsbanka var veitt aukið sjálfstæði 6. maí 1997.
0
2
4
6
8
10
1 2 3 4
Sjálfstæði seðlabanka (4: sjálfstæðastur)
V
e
rð
b
ó
lg
a

(%
) Nýja Sjál.
Spánn
Ítalía
UK
Austurr.
Frakkl./Nor./Svíþ.
Belgía
Danmörk
Japan
Kanada
Holland
USA
Sviss
Þýskaland
5. Ekki er hægt að segja með ótvíræðum hætti út frá þessum gögnum í
hvora áttina orsakasambandið er (sjá t.d. Posen, 1993). Fræðilegar
niðurstöður og niðurstöður Spiegels (1998) gefa þó til kynna að orsaka-
sambandið sé frá sjálfstæði seðlabanka til lítillar verðbólgu.
Mynd 1
10
Sjálfstæði seðlabanka og verðbólga
1955-1988
Verðbólga (%)
Sjálfstæði seðlabanka : jálfstæðastur)
8
6
4
2
0
4