Peningamál - 01.08.2001, Síða 55

54 PENINGAMÁL 2001/3
Hlutverk gjaldeyrismarkaðar
Gjaldeyrismarkaðir hafa það hlutverk að auðvelda og
stýra miðlun gjaldeyris milli aðila sem vilja kaupa og
selja gjaldeyri. Gjaldeyrismarkaðir eru mikilvægir
vegna milliríkjaviðskipta en þó er talið að einungis
10% af viðskiptum á gjaldeyrismarkaði eigi rót sína
að rekja til vöruviðskipta. Hin 90% má rekja til fjár-
magnsviðskipta. Á millibankamarkaði með gjaldeyri
hér á landi fara fram viðskipti með íslenskar krónur
fyrir Bandaríkjadali. Engin þörf væri fyrir slíkan
markað ef ekki kæmi til verslun og fjármagnsflutn-
ingar milli landa. Eftir því sem frelsi í viðskiptum við
útlönd jókst og fullt frelsi komst á í fjámagnsflutn-
ingum milli EES-ríkja í ársbyrjun 1995 jókst þörfin
fyrir markað þar sem fjármálafyrirtæki gætu átt
viðskipti með gjaldeyri fyrir íslenskar krónur.
Þörf viðskiptavaka fyrir gjaldeyri ræðst bæði af
eigin þörfum og þörfum viðskiptavina þeirra. Við-
skiptavinirnir eru fyrirtæki sem þurfa gjaldeyri til að
greiða fyrir innflutning vara eða til að leysa inn
tekjur í erlendri mynt, fjármálafyrirtæki sem ekki
eiga aðild að millibankamarkaði, lífeyrissjóðir, ríki,
sveitarfélög og einstaklingar. Erlend lán sem tekin
eru vegna framkvæmda hér á landi eru innleyst fyrir
milligöngu banka. Hvort sem viðskiptavinirnir vilja
kaupa eða selja gjaldeyri af viðskiptavökunum hafa
öll viðskipti áhrif á gjaldeyrisjöfnuð þeirra og hugs-
anlega einnig væntingar þeirra um það sem koma
skal. Þessu til viðbótar eru spákaupmenn sem vilja
fyrst og fremst hagnast á viðskiptum með erlendan
gjaldeyri. Þótt spákaupmennska geti aukið hreyfing-
ar á gjaldeyrismarkaði og jafnvel veikt eða styrkt
gjaldmiðil meira en efni standa til skapa spákaup-
menn, ásamt öðrum, töluvert flæði á markaðnum.
Áður en gjaldeyrismarkaður var stofnaður hér á
landi var lítil ástæða til að stunda spákaupmennsku
með gjaldmiðilinn nema þegar búist var við gengis-
fellingu. Með gjaldeyrismarkaði jukust hins vegar
hagnaðartækifæri. Ábatavonin er mikil en áhættan er
jafnframt í samræmi við hana.
Millibankamarkaður með gjaldeyri verður til
Fyrir stofnun íslensks millibankamarkaðar með
gjaldeyri skráði Seðlabankinn daglegt gengi erlendra
gjaldmiðla gagnvart íslensku krónunni með hliðsjón
af innbyrðis breytingum þeirra frá degi til dags.
Meðalgengi gat breyst frá degi til dags í samræmi við
ákvörðun stjórnvalda (gengissig). Hinn 28. maí 1993
hófust viðskipti með íslensku krónuna á millibanka-
markaði með gjaldeyri á Íslandi. Tilgangurinn með
stofnun markaðarins var að láta gengi íslensku krón-
unnar ráðast af framboði og eftirspurn eftir gjaldeyri
í stað einhliða ákvörðunar Seðlabankans.
Fyrstu ár millibankamarkaðarins var gengi krón-
unnar ákvarðað á svokölluðum gengisskráningar-
fundum aðila markaðarins sem haldnir voru í Seðla-
bankanum rétt fyrir kl. 11 hvern viðskiptadag. Geng-
ið var skráð með hliðsjón af síðustu stöðu gengis-
vísitölunnar, viðskiptum sem til var stofnað á fund-
inum og innbyrðis hreyfingum á milli erlendra gjald-
miðla frá deginum áður. Þrátt fyrir að skráningar-
fundirnir fælu í sér mikla framför frá fyrra fyrir-
komulagi fylgdu þeim einnig gallar. Sá var helstur að
markaðurinn var eingöngu virkur í fáeinar mínútur
Gjaldeyrismarkaður á Íslandi
Frá árinu 1993 hefur gengi íslensku krónunnar verið ákvarðað á millibankamarkaði með gjaldeyri.
Viðskiptavakar sjá til þess að viðskipti eigi sér stað á markaðnum með því að setja stöðugt fram verð-
tilboð í Bandaríkjadali. Gengi krónunnar breytist eftir aðstæðum á markaði en einu sinni á dag er skráð
opinbert viðmiðunargengi Seðlabanka Íslands. Breytingar innan dags verða m.a. vegna breytinga á
erlendri stöðu viðskiptavakanna en þeir verða að halda gjaldeyrisjöfnuði sínum innan ákveðinna marka.
Peningastefna Seðlabankans hefur einnig áhrif á markaðinn