Peningamál - 01.02.2002, Blaðsíða 47

46 PENINGAMÁL 2002/1
nefnd NBER (National Bureau of Economic
Research) hefur nú komist að þeirri niðurstöðu að
samdráttarskeið hafi hafist í Bandaríkjunum í mars
2001.4 Skýrust merki samdráttar hafa komið fram í
iðnaðarframleiðslu, á vinnumarkaði og í fjárfestingu.
Einkaneyslan hefur haldið áfram að vaxa, en hægar.
Það var ekki fyrr en á 3. ársfjórðungi að samdráttur
varð í sjálfri landsframleiðslu Bandaríkjanna, sem
nam 1,3% á árskvarða.
Iðnaðarframleiðsla í Bandaríkjunum hefur dregist
saman um 7% ...
Iðnaðarframleiðslan var enn í örum vexti fyrstu
mánuði ársins 2000. Eftir það stöðvaðist vöxturinn
og frá því um haustið 2000 hefur iðnaðarframleiðslan
dregist saman, að júnímánuði 2001 undanskildum,
sem eftir endurmat sýnir örlítinn vöxt. Hefur iðnað-
arframleiðsla Bandaríkjanna að júnímánuði frá-
töldum ekki dregist saman jafn lengi samfleytt frá
því í heimskreppunni á 4. áratugnum. Af því ber þó
ekki að álykta að Bandaríkin séu á leið inn í alvarlega
kreppu, því að mjög hefur dregið úr vægi iðnaðar-
framleiðslunnar í landsframleiðslu og samdrátturinn
er mun hægari að þessu sinni. Í desember 2001 hafði
iðnaðarframleiðslan dregist saman um 7% samtals
frá því að hún varð mest í desember 2000. Einungis
¾ hlutar framleiðslugetunnar teljast nú nýttir og
hefur nýtingin ekki verið minni frá árinu 1983.
Iðnaðarframleiðslan er næm fyrir sveiflum í fjár-
festingu og utanríkisviðskiptum, auk þess sem eftir-
spurn eftir varanlegri neysluvöru er mikilvægur
sveifluvaki. Samdráttinn í iðnaðarframleiðslu Banda-
ríkjanna verður að skoða í samhengi við offjárfest-
ingu undanfarinna ára, sem virðist vera ein helsta
ástæða hans, og hátt raungengi Bandaríkjadals sem
komið hefur í veg fyrir að bandarísk fyrirtæki geti
nýtt mikla framleiðslugetu sína með því að sækja inn
á erlenda markaði eða vinna markaðshlutdeild á
heimamarkaði. Gott dæmi um þetta er bandarískur
stáliðnaður sem nú berst í bökkum, svo að stefnir í
fjöldagjaldþrot. Tillaga liggur fyrir Bandaríkjaþingi
um aðgerðir til verndar stáliðnaðinum, sem gætu haft
alvarlegar afleiðingar í för með sér verði þær sam-
þykktar.5 Bandarískur bílaiðnaður hefur einnig
stöðugt tapað markaðshlutdeild undanfarinn áratug
og stendur afar illa um þessar mundir. Söluherferð
síðustu mánuði ársins skilaði reyndar aukinni sölu,
en hefur verið bílaframleiðendum dýr. Salan kann
því að dragast saman á ný þegar henni lýkur.
Þjónustugeirinn, sem stendur að baki stórum
hluta þjóðarútgjaldanna, hefur ekki átt við viðlíka
samdrátt að stríða og iðnaðurinn, enda er þjónustu-
geirinn nátengdari einkaneyslu, sem enn hefur ekki
Mynd 4
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3
1997 1998 1999 2000 2001
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
-1
-2
%
Hagvöxtur í Bandaríkjunum 1997:I-2001:III
Breyting vergrar landsframleiðslu milli
ársfjórðunga á árskvarða
Heimild: EcoWin.
Mynd 5
1980 82 84 86 88 90 92 94 96 98 2000
0
1
2
3
-1
-2
-3
%
Iðnaðarframleiðsla í Bandaríkjunum 1980-2001
Breyting milli mánaða
Heimild: EcoWin.
4. Þótt oft sé miðað við þá skilgreiningu að samdráttur landsframleiðslu í
tvo eða fleiri ársfjórðunga samfleytt teljist samdráttarskeið (e. reces-
sion) eru aðferðir NBER við að tímasetja hagsveiflur töluvert marg-
brotnari. Atvinnuþróun ræður t.d. töluvert miklu um þá niðurstöðu að
samdráttur hafi hafist í mars.
5. Alþjóðaviðskiptanefndin (International Trade Commission, ITC), sjálf-
stæð opinber stofnun sem veitir Bandaríkjastjórn og -þingi ráðgjöf um
alþjóðaviðskiptamál, hefur úrskurðað að tilefni sé til slíkra verndar-
aðgerða, sem stáliðnaðurinn hefur beðið um á grundvelli laga frá árinu
1974. Óvíst er hins vegar hvort eða í hvaða formi þær verða samþykkt-
ar. Verði þær samþykktar mun hins vegar líklega koma til mótaðgerða
af hálfu Evrópusambandsins og málið koma til kasta Alþjóðaviðskipta-
stofnunarinnar.