Peningamál - 01.05.2002, Blaðsíða 18

Hvað sem því líður hefur uppgangur sjávar-
útvegs, sem að mestu er rekinn á landsbyggðinni, að
sumu leyti jafnað fyrra misvægi, sem meðal annars
birtist í ólíkri þróun á höfuðborgarsvæðinu og
nágrenni þess annars vegar og hinum dreifðu byggð-
um hins vegar. Fasteignaverð á landsbyggðinni hefur
t.d. heldur rétt úr kútnum að undanförnu á sama tíma
og það hefur dalað, a.m.k. að raungildi, á höfuð-
borgarsvæðinu. Sennilega hefur dregið einna mest úr
spennu á vinnumarkaði einmitt í þeim greinum þar
sem hún var mest fyrir. Þetta á t.d. við um byggingar-
iðnaðinn og ýmis þjónustustörf á höfuðborgar-
svæðinu, eins og sjá má á tölum um veltu og í vinnu-
markaðskönnunum Þjóðhagsstofnunar. Þessar
greinar höfðu í nokkrum mæli þurft að reiða sig á
innflutt vinnuafl á sl. árum. Almennt virðist mega
draga þá ályktun að mun minna sé um flöskuhálsa í
þjóðarbúskapnum sem gætu leitt til aukinnar spennu.
Viðskiptahallinn hefur verið á hröðu undanhaldi og
verður líklega auðveldlega fjármagnaður á þessu ári
Samspil samdráttar þjóðarútgjalda og uppsveiflu í
útflutningi hefur leitt til þess að viðskiptahallinn
hefur hjaðnað hraðar en flestir gerðu ráð fyrir. Í
Peningamálum hefur reyndar oft verið bent á að eins
mikill viðskiptahalli og hér var undanfarin ár fengi
ekki staðist til lengdar og myndi grafa undan gengi
krónunnar og knýja á um aðlögun innlendrar eftir-
spurnar. Aðlögun í þjóðarútgjöldum hefur þegar átt
sér stað og er ekki óvænt. Hún hafði í för með sér
7,8% samdrátt innflutnings í fyrra og á fyrstu þremur
mánuðum ársins 2002 dróst vöruinnflutningur saman
frá sama tímabili í fyrra um tæp 20% á föstu gengi,
hvort heldur skipa- og flugvélaviðskipti eru tekin
með eður ei. Hreyfing á páskafrídögum á milli mán-
aða skýrir líklega einhvern hluta samdráttarins, en
jafnvel að teknu tilliti til þess virðist hafa hert á sam-
drætti innflutnings.
Ör vöxtur útflutnings undanfarna mánuði hefur
komið nokkuð á óvart. Þjóðhagsstofnun hefur rakið
hann m.a. til lækkunar birgða sjávarafurða, enda
útflutningurinn verið töluvert meiri en aflatölur
bentu til.6 Ef svo er kann að einhverju leyti að vera
um tímabundna uppsveiflu að ræða. Mismunurinn
gæti þó einnig stafað af auknum virðisauka fram-
leiðslunnar. Kvótastaða virðist hins vegar nokkuð
góð, þrátt fyrir að meira sé gengið á þorskkvóta yfir-
standandi fiskveiðiárs en oft áður á svipuðum árs-
tíma. Verðlagshorfur virðast nokkuð góðar á heild-
ina litið, þótt nokkur lækkun hafi orðið síðustu
vikur. Verðlag í erlendum gjaldmiðli hefur almennt
hækkað frá 1999. Verðlækkun nýlega á sjófrystum
og söltuðum afurðum bendir þó til að reynt hafi á
verðþol kaupenda. Síðustu mánuði hefur mikill
kraftur verið í vöruútflutningi en áframhaldandi
samdráttur í innflutningi. Afgangur var á vöru-
skiptum sl. 12 mánuði að meðaltali og á tímabilinu
október 2001 til febrúar 2002 var um samfelldan
afgang að ræða, sem nam samtals 16½ ma.kr. Halli
var í mars, sem skýrist eingöngu og gott betur af
nýrri flugvél sem flutt var til landsins. Þjóðhags-
stofnun spáði í mars að afgangur á vöruskiptum
landsmanna árið 2002 yrði 6,6 ma.kr. Fyrstu þrjá
mánuði ársins nam afgangurinn 5,6 ma.kr., en hefði
orðið helmingi meiri án flugvélarinnar. Því virðast
góðar horfur á að viðskiptahallinn verði minni en
Þjóðhagsstofnun spáði og ekki útilokað að hann
hverfi með öllu, t.d. ef einkaneysla dregst meira
saman en spáð var. Ef gengið er út frá sömu þróun
launa, verðlags og gengis og í verðbólguspá
Seðlabankans, 4% meiri vexti útflutnings en 2½%
samdrætti einkaneyslu yrði hallinn ½% af vergri
landsframleiðslu á þessu ári, en ætti að hverfa að
mestu ef samdráttur þjóðarútgjalda vegur upp
aukinn útflutning að fullu.
Ekki er víst að útflutningur haldi áfram að aukast
af sama þrótti og síðustu mánuði. En jafnvel þótt
vöxtur útflutnings verði dræmur á yfirstandandi ári,
svipað og gert er ráð fyrir í nýlegri þjóðhagsspá, og
viðskiptahallinn verði u.þ.b. 2% af landsframleiðslu
er sú aðlögun nægileg til að skjóta sterkum stoðum
undir gengisþróun næstu misseri. Í síðasta hefti
Peningamála var fjallað ítarlega um fjármögnun við-
skiptahallans. Þar var svokallaður grunnjöfnuður,
sem er summa viðskiptahalla, beinnar erlendrar fjár-
festingar nettó og nettófjárfestingar í erlendum verð-
bréfum, borinn saman við könnun um áform lána-
stofnana o.fl. um erlendar lántökur. Niðurstaða þeirr-
ar athugunar var að áætlaður halli á grunnjöfnuði árið
2002 sem næmi 5,7% landsframleiðslu yrði auðveld-
lega fjármagnaður af einkageiranum, án atbeina
Seðlabankans eða ríkissjóðs. Endurskoðun á þessum
niðurstöðum bendir til að fjárþörfin verði u.þ.b.
PENINGAMÁL 2002/2 17
6. Sjá rit Þjóðhagsstofnunar, Þjóðarbúskapurinn, framvindan 2001 og
horfur 2002, mars 2002, bls. 24.