Peningamál - 01.05.2002, Síða 62

PENINGAMÁL 2002/2 61
Verðbólgumarkmið
Þáttaskil urðu í sögu gengismála og framkvæmd
peningastefnu á Íslandi þegar formlegt verðbólgu-
markmið var tekið upp og horfið var frá því að nota
stöðugt gengi sem millimarkmið og akkeri peninga-
stefnunnar. Stöðugt gengi hafði verið kjölfesta
peningastefnunnar með einhverju móti nánast alla tíð
frá því að krónan varð til sem sjálfstæður gjaldmiðill,
þótt sveigjanleikinn hafi stundum verið svo mikill að
jaðraði við flot.
Ákvörðun um að taka upp verðbólgumarkmið átti
sér nokkurn aðdraganda. Ljóst var að afnám hafta á
fjármagnshreyfingar um miðjan síðasta áratug
torveldaði framgang peningastefnu á grunni stöðugs
gengis við vissar aðstæður. Erfiðleikar komu einnig í
ljós við framkvæmd peningastefnunnar á árunum
1999 og 2000. Þá virtist gengisstefnan vera orðin til
fyrirstöðu því meginmarkmiði Seðlabankans að
halda verðlagi stöðugu. Gengi krónunnar tók svo að
lækka á árinu 2000 þrátt fyrir mikla íhlutun Seðla-
bankans á gjaldeyrismarkaði. Á fyrsta fjórðungi
ársins 2001 var gjaldeyrisstaða bankans orðin veik,
ekkert lát var á útstreymi gjaldeyris og gengi krón-
unnar nálægt lægri vikmörkum gengisstefnunnar, en
hún leyfði 9% frávik til hvorrar áttar frá miðgildi
hinnar opinberu gengisvísitölu. Þá var orðið nokkuð
ljóst að erfitt yrði að verja vikmörkin öllu lengur.
Hinn 27. mars ákváðu ríkisstjórn og Seðlabanki
að fara að dæmi fjölda landa sem höfðu á undan-
förnum árum tekið upp verðbólgumarkmið, og gengi
krónunnar var látið fljóta. Undirbúningur að hugsan-
legri breytingu hafði staðið um nokkurt skeið innan
Seðlabankans, enda bentu rannsóknir til þess að
verðbólgumarkmið myndi henta betur hér en einhliða
fastgengisstefna. Ákveðið var með sameiginlegri
yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar og Seðlabankans að
verðbólgumarkmið bankans yrði 2½% og því skyldi
náð eigi síðar en 2003. Einnig voru skilgreind þol-
mörk, þ.e.a.s. 1½% frávik til hvorrar áttar. Færi verð-
bólgan út fyrir þolmörkin bæri Seðlabankanum að
senda greinargerð til ríkisstjórnar og skýra ástæður
þessa og leggja mat á það hvenær verðbólgumark-
miði yrði náð að nýju og gera grein fyrir nauðsyn-
legum aðgerðum í því skyni. Þessa greinargerð
skyldi birta opinberlega. Í ljósi aðstæðna sem ríktu
þegar verðbólgumarkmið var tekið upp voru efri þol-
mörkin þó höfð hærri fyrst í stað, og mátti verð-
bólgan vera allt að 6% það sem eftir lifði ársins 2001
og 4½% árið 2002 án þess að krafist yrði sérstakrar
greinargerðar Seðlabankans. Þolmörk verðbólgu-
markmiðsins voru rofin þegar í júní 2001, og sendi
Seðlabankinn þá ríkisstjórninni greinargerð sem var
birt opinberlega. Síðan hefur bankinn gert reglulega
grein fyrir framvindu verðlags og horfum í ársfjórð-
ungsriti sínu, Peningamálum.
Verðlagsþróun
Meginmarkmið Seðlabanka Íslands er að stuðla að
stöðugu verðlagi eins og ég gat um áðan. Ég mun því
víkja að verðlagsþróun síðastliðins árs og þeim þátt-
um sem höfðu þar mest áhrif. Verðbólga jókst mjög á
árinu. Vísitala neysluverðs hækkaði um 9,4% frá
upphafi til loka árs, og hafði tólf mánaða hækkun
vísitölunnar ekki orðið meiri frá því í ágúst 1990.
Verðbólga milli áranna 2000 og 2001 var að meðal-
tali 6,7%. Það er mesta meðalverðbólga frá 1991.
Framleiðni, mæld sem aukning landsframleiðslu
umfram vöxt vinnuafls, jókst hins vegar um 2,7%
árið 2000, en aðeins um 1% árið 2001. Gengi krón-
unnar lækkaði um tæplega 15% á árinu 2001 og tæp-
lega 17% frá meðalgengi ársins á undan. Gengis-
lækkun krónunnar frá miðju ári 2000 má öðru fremur
rekja til mikils viðskiptahalla og nettóútstreymis
Mynd 1
J F M A M J J Á S O N D J F M A M J J Á S O N D
2000 2001
100
105
110
115
120
125
130
135
140
145
150
31. des. 1991=100
Gengisvísitala og vikmörk hennar 2000-2001
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Meðaltal mánaðar. Vikmörk sýnd fram til mars 2001.