Dagblaðið Vísir - DV - 11.06.2008, Blaðsíða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 11. JÚN( 2008
SUÐURLAND DV
HILDURHÁKONARDÓTTIR
Ásamt blálandsdrottningunni.
Hildur Hákonardóttir, sérfræöingur í sögu kartöflunnar, fræöir okkur um tegundaheiti á Suðurlandi
Hildur Hákonardóttir er sérfræðingur
í kartöflum og þekkir sögu þeirra á Suð-
urlandi út og suður. Það eru 250 ár síðan
fyrsta kartaflan sem vitað er um spratt úr
íslenskri mold en það var fci CMnil
á Bessastöðum og 200 ár
síðan katöflur voru fyrst ALLTAF
ræktaðar í atvinnuskyni en i/nDTfSpi
það var norður á Akureyri IUrI
í Napóleonsstríðinu 1808. BRAGÐG
Sameinuðu þjóðirnar hafa
einnig tileinkað kartöflum árið 2008.
„Á Suðurlandi voru frægir ræktunar-
staðir eins og Eyrarbakki og Stokkseyri á
öldinni sem leið en nú er lítið ræktað þar
vegna sýkingar í moldinni sem lagðist á
kartöflurnar. Mýrar og Hornafjörður voru
miklir framleiðendur en nú hefur framleið-
an færst yfir í Nesin. Þykkvibær eignaðist
verksmiðju og hefur með því rennt nokkuð
styrkum stoðum undir sína framleiðslu,"
segir Hildur um ræktunarstaði á Suður-
landi.
gróðrarstöðvum en aðeins fá eru nú rækt-
uð til útsæðis. Þeir sem fara út í búð og
kaupa útsæði geta oftast valið hvort þeir
vilja gullauga, íslenskar rauðar eða helgu
r«nuAcA °gstundum premiere. En
nHrn ti[ eru einstaklingar sem
ÆKTAÐ rækta miklu fleiri afbrigði
IR A en Þetta- Helgunafnið er
ln VtulMrt sunnlenskt. Það er nefnt
■ÐANNA." eftir Helgu Gísladóttur
sem bjó í Unnarsholts-
koti í Hrunamannahreppi. Sumrin 1938
og 1939 voru heit og gróskumikil. Helga
var afbragðs ræktunarkona og sá að und-
an einu gullauganu kom upp kartafla með
breiðu bleiku belti um sig miðja og hélt
hún henni til haga og setti svo niður. Næsta
sumar ræktaði hún upp af þessu rauðbleikt
afbrigði. 30 ár liðu og þá fór dóttir hennar
með sýnishorn af þessum kartöflum suður
í Grænmetisverslun ríkisins og vildi fá það
dæmt í úrvalsflokk. Ekki þótti henni sér
vel tekið svo hún bað um að kartaflan yrði
sett í bragðprufu. Eftir það var auðsótt með
flokkinn og var það sameiginleg ákvörðun
hennar og Jóhannesar forstjóra að skíra af-
brigðið helgu eftir ræktunarkonunni. „Ég
vildi koma þessari sögu á framfæri því á
prenti hefur komið fram að helgunafnið
sé ættað frá Eyrarbakka eftir kerlingu þar,"
segir Hildur.
Kom til íslands með kartöflur í
vasanum
Bintje var mjög vinsæl tegund og mik-
ið ræktuð í Norður-Evrópu og hér á landi
þangað til nýlega að premiere hefur tekið
við, er hún nú ríkjandi af gul-hvítu tegund-
unum. Reynt var að skíra bintje Beintein
því menn vildu gjarnan hafa mannanöfn á
tegundunum en nafnið festist ekki. Á Eyr-
arbakka var mikil kartöflurækt allt frá árinu
1844 þegar Hafliði Kolbeinsson kom heim
frá Brimarhólmi með kartöflur í vasanum.
Hann hafði verið dæmdur í lífstíðarfangelsi
fyrir rán en var þó orðinn aðstoðarmaður
fangelsislæknisins og hafði kynnst kartöfl-
um þar ytra. Ekkert afbrigði er nefnt eft-
ir Hafliða en garðurinn þar sem hann hóf
ræktunina var nefndur Hafliðagarður. Hins
vegar var sérstakt afbrigði af bintje kallað
eftir Þórði nokkrum grilli sem náði því úr
skútu um 1920. Oft voru kartöflur keyptar
úr skútum. Þær geymast vel og voru vinsæll
skipskostur. Þetta afbrigði var svo ræktað
á Eyrarbakka þangað til hnúðormur eyði-
lagði ræktunina og var ævinlega kallað
þórður eða eyrarbakkabintje.
Vonaðist eftir vinsældum
í Hveragerði bjó ræktunarráðunautur
að nafni Ragnar Ásgeirsson og talaði hann
mikið fyrir yrki sem hét eyvindur. „Ekki
veit ég eftir hverjum en þær voru skoskar
og frægar fyrir að þola vel sjúkdóma eins
og kartöflumygluna," sagði Hildur. Ragnar
spáði eyvindi miklum frama en það fór á
annan veg, því að þó að þær væru auðveld-
ar í ræktun voru þær ekki nægilega góðar til
átu. Til eru þrjú afbrigði af bláum kartöfl-
um og á Ragnar líklega heiðurinn af nafn-
inu blálandsdrottningin. Blálandskeisari
er einnig til og íslenskar bláar. „Mér flnnst
blálandsdrottning mjög fallegt nafn og
bæði er ég að rækta hana og skrifa bók um
sögu kartöflunnar sem á að heita því nafni,"
segir Hildur. Fyrir utan gular, hvítar, bleikar
og bláar kartöflur eru náttúlega rauðar ís-
lenskar en þær kartöflur gengu undir nafn-
inu íslendingar austur á Mýrum og hafa
þær líklega verið í rækt hjá hér á landi al-
veg frá upphafi eða í 250 ár og teljast inn-
legt yrki í Norræna genabankanum.
olivalur@dv.is
Gefið nafn 30 árum eftir að hún
spratt úr jörðinni
Mörg hundruð afbrigði af kartöflum
hafa verið reynd þessi 250 ár einkum í
Lárus Ágúst Bragason er sagður vera einn vinsælasti kennari Fjölbrautaskóla Suðurlands.
SLÓSTVIÐ NEMENDUR
LÁRUSÁGÚSTBRAGASON
Er mikið í hestum og er hér
ásamt hesti sínum.
Lárus Ágúst Bragason, sögu-
kennari við Fjölbrautaskóla Suður-
lands, hefur verið í miklu uppáhaldi
hjá nemendum skólans. Vitað er til
þess að nemendur hafi gengið svo
langt að umbylta stundaskrá sinni,
aðeins til þess að geta sótt tíma hjá
Lárusi.
Lárus var mjög undrandi er hon-
um var sagt frá þessu en fannst mjög
gaman og fallegt að heyra slíkt.
Hann hefur ekki alltaf verið svoria
ljúfur og góður. Lárus hefur kennt
í 22 ár og hefur gert margt kolbrjál-
að í gegnum tíðina og eitt sem hann
man eftir er að hann hafi slegist við
nemendur þegar hann var yngri.
„Það voru bara áflog, ég hitti nem-
endur, fór með þeim inn í stofu og
þar var bara slegist, ég kannski einn
á móti tveimur," greinir Lárus frá en
hann man ekki hvort hann hafi unn-
ið en honum fannst þetta allavega
rosalega gaman.
Lárus segir það vera mjög mis-
jafnt hvort nemendur ná áföng-
unum hjá sér. „Ef nemendur eru í
símatsáföngum og skila inn verk-
efnum og ég læt þá laga verkefnið
þá ná flestir," segir Lárus. En mesta
falltíðnin er í 100 áföngunum. „Það
eru aðallega grunnskólakrakkar sem
eru að koma nýir inn og vita ekki al-
veg hvað er að gerast sem falla og
krakkar hafa bara svo misgaman af
sögu," segir hann. Lárus hefur dá-
læti á að kenna, hann segist alltaf
taka góða skapið með sér í tíma og
leggur mikla vinnu í undirbúning
hverrar kennslustundar og finnst
hver kennslustund vera ákveðið
ævintýri þar sem hann veit aldrei
hvað gerist í hverri kennslustund.
„Ég reyni að laga kennslustundina
að nemendunum þannig að maður
nái því besta út úr hverjum og ein-
um en það næst ekki alltaf, svo kem
ég með persónuleg sjónarhorn á at-
burði sögunnar," kveður Lárus.
Richard Nixon, fyrrverandi
Bandaríkjaforseti, er einnig í uppá-
haldi hjá Lárusi. „Ég er ekki viss af
hverju hann er í uppáhaldi, kannski
bara af því að ég var að alast upp
meðan hann var forseti," segir Lár-
us. Minnisstæðasta atvik sem Lárus
man eftir Nixon er þegar hann var í
forsetaframboði á móti Kennedy og
Nixon kom ópúðraður og órakað-
ur í kappræður sem sýndar voru í
sjónvarpi, það varð til þess að hann
varð fölur og svitnaði. Lárus telur
það vera ástæðuna að Nixon tap-
aði kosningunum því fólk kýs nátt-
úrulega manninn sem kemur bet-
ur fram. Lárus er sögukennari og
finnst honum 19. öldin skemmti-
legust. 1848 stendur mest upp úr hjá
honum, „það eru byltingar í Evrópu,
það styttist í þjóðfundinn og það er
nýja hugsunin þar sem ísland er að
fara að iðnbreytast og kommúnista-
ávarpið kemur fram. Það er bara svo
margt að breytast í Evrópu á þessum
tíma," segir Lárus. olivalur&dv.is