Peningamál - 01.05.2009, Blaðsíða 30

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
9
•
2
30
IV Innlend eftirspurn og framleiðsla
Þjóðarbúskapurinn er í djúpri efnahagslægð. Atvinnuleysi hefur auk-
ist ört og nálgast nú 10% í fyrsta sinn frá því að mælingar hófust.
Sú snarpa aðlögun í þjóðarbúskapnum sem nú fer fram endurspeglar
alvarleika kreppunnar og sveigjanleika hagkerfisins. Samdráttur inn-
lendrar eftirspurnar er meiri en sem nemur samdrætti landsfram-
leiðslu, verulega hefur dregið úr innflutningi og afgangur myndast
á vöruskiptajöfnuði. Þetta auðveldar þjóðarbúinu að standa undir
greiðslubyrði erlendra skulda í fjarveru fjármagnsinnstreymis. Líkur
eru á að innlent efnahagslíf verði áfram veikburða. Hagvöxtur mun
þurfa að vera útflutningsdrifinn. Horfur fyrir erlenda eftirspurn hafa
þó versnað frá því í janúarhefti Peningamála þar sem alþjóðaviðskipti
dragast saman og útflutningsverð lækkar í þessari dýpstu efnahags-
lægð í heiminum frá því í Kreppunni miklu. Horfur í þjóðarbúskapnum
eru því háðar mikilli óvissu. Spáð er að landsframleiðsla nái lágmarki
í upphafi næsta árs eftir að hafa minnkað um 20% frá því sem hún
var mest á þriðja fjórðungi ársins 2007. Gert er ráð fyrir að efnahags-
umsvif taki að aukast á öðrum fjórðungi næsta árs og hagvöxtur verði
2½% árið 2011. Verulegur framleiðsluslaki verður allt spátímabilið.1
Innlend eftirspurn dregst saman og verður veikburða meðan verið
er að koma efnahag heimila og fyrirtækja í eðlilegra horf
Efnahagur heimila og fyrirtækja hefur orðið fyrir miklum skakkaföllum
þar sem eiginfjárstaða hefur snarversnað, hagnaður fyrirtækja, atvinna
og tekjur heimila minnkað, og greiðslubyrði skulda aukist. Í stað þess
að kynda undir einkaneyslu og fjárfestingu með aukinni skuldsetningu
leitast heimili og fyrirtæki nú við að vinda ofan af efnahagsreikningi
sínum, m.a. með lækkun skulda. Þessi viðleitni er líkleg til að koma
niður á einkaneyslu og fjárfestingu allt spátímabilið svo að hlutur þess-
ara þátta í landsframleiðslu verður undir sögulegu meðaltali (sjá mynd
IV-2). Líklegt er að eftirspurn eftir lánsfé haldist takmörkuð meðan
stór hluti einkageirans er í viðkvæmri eiginfjárstöðu og leitast við að
vinda ofan af skuldsetningu sinni. Framboð lánsfjár verður einnig
takmarkað þar til að endurskipulagningu bankakerfisins lýkur og fjár-
málamarkaðir starfa með eðlilegum hætti á nýjan leik. Langvarandi
samdráttur í einkaneyslu, fjárfestingu og lántökum heimila og fyr-
irtækja kemur í kjölfarið á óvenjulega mikilli þenslu á undanförnum
árum. Hlutur innlendrar eftirspurnar í vergri landsframleiðslu var langt
umfram sögulegt meðaltal (sjá mynd IV-2 og töflu IV-1), eigna- og
lánsfjárbólur mynduðust og ósjálfbær skuldasöfnun átti sér stað sem
studdist við öflugt fjármagnsinnstreymi þar sem bankarnir gegndu
lykilhlutverki.
Einkaneysla mun dragast saman um tæpan fjórðung í ár ...
Hagvísar eins og velta, smásala, innflutningur neysluvarnings, vænt-
ingar neytenda og atvinnuleysi endurspegla þá hröðu aðlögun sem
nú stendur yfir hjá heimilum til að styrkja efnahag sinn á nýjan leik.
Væntingavísitala Capacent Gallup hefur þó hækkað eilítið á undan-
Magnbreyting frá fyrra ári (%)
Mynd IV-1
Hagvöxtur og framlag undirliða 1991-20111
1. Grunnspá Seðlabankans 2009-2011.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
‘11‘09‘07‘05‘03‘01‘99‘97‘95‘93‘91
Einkaneysla
Samneysla
Fjármunamyndun
Birgðabreytingar
Utanríkisviðskipti
Hagvöxtur
1. Grunnspá Seðlabankans 2009-2011. Skyggðu svæðin sýna
tímabil þar sem framleiðsluslaki er fyrir hendi skv. mati Seðlabankans.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
% af VLF
Mynd IV-2
Hlutfall einkaneyslu, fjármunamyndunar og
þjóðarútgjalda af VLF 1991-20111
Frávik frá meðaltali 1970-2007
-20
-16
-12
-8
-4
0
4
8
12
16
‘11‘09‘07‘05‘03‘01‘99‘97‘95‘93‘91
Einkaneysla
Fjármunamyndun
Þjóðarútgjöld
1. Ítarlegri umfjöllun um þjóðhagsspána er að finna í Viðauka 1 á bls. 57.