Dagblaðið Vísir - DV - 10.10.2014, Blaðsíða 45

Helgarblað 10.–13. október 2014 Menning 45
Frakkinn sem
kom öllum á óvart
J
afnvel víðlesnustu menn-
ingarvitar Íslands hváðu þegar
Peter Englund, ritari sænsku
Nóbels-akademíunnar, steig
á svið í Stokkhólmi á fimmtu-
dag og tilkynnti að Patrick Modiano
hlyti Nóbelsverðlaunin í bókmennt-
um árið 2014. Þessi 69 ára hlédrægi
rithöfundur, sem skrifar stuttar, skýr-
ar en umdeildar skáldsögur um her-
nám nasista, gyðingdóm, sjálfsmynd
og dularfulla ranghala minnisins,
er eitt frægasta nafnið í bókmennta-
heimi Frakklands en lítið þekktur
utan meginlands Evrópu.
Tilkynningin kom Modiano sjálf-
um mjög á óvart. „Ég bjóst alls ekki
við þessu,“ sagði hann á blaðamanna-
fundi í gær. „Það var eins og ég væri
klipptur frá þessu öllu, eins og tvífari
minn með sama nafn hafi unnið.“
Óþekktur í hinum
enskumælandi heimi
„Ég er ekkert einn um það að hlaupa
út í búð þegar ný Modiano-bók kemur
út, við erum líklega einhver tugir þús-
unda. Hann er mjög mikils metinn og
mjög þekktur,“ segir Sigurður Pálsson
rithöfundur, sem bíður einmitt eftir
póstsendingu frá Amazon með nýju-
stu bók Nóbelskáldsins.
„Hann er til dæmis mjög vel
þekktur í Þýskalandi. Hann hefur ver-
ið þýddur á þýsku og fleiri tungumál á
meginlandinu, einnig á sænsku, sem
hefur væntanlega komið sér vel. En
í hinum enskumælandi heimi hefur
hann lítið verið þýddur og út af því er
hann lítið þekktur hér. Við erum bara
í menningarheimi sem er engilsax-
neskur,“ segir Sigurður. Hann viður-
kennir þó að það hafi komið hon-
um, eins og flestum öðrum, á óvart að
Modiano skyldi hreppa hnossið í ár.
Sigurður kynntist verkum Modi-
anos þegar hann stundaði nám í
Frakklandi í kringum 1970. „Stíll hans
er ákaflega tær og einfaldur þannig að
ég naut þess mjög að skilja bækurn-
ar vel þó að á þeim tíma væri ég ekki
orðinn alveg nógu góður í frönsku.“
Hann segir að Modiano hafi ver-
ið óvenjulegur rithöfundur í bók-
menntalandslagi Frakklands alveg
frá því að hann skaust fram á sjón-
arsviðið. „Frá upphafi var hann að
skrifa bókmenntir ólíkar því sem aðr-
ir ungir rithöfundar voru að gera á
þeim tíma. Þessar bækur voru gjör-
samlega gegn tíðarandanum, gegn
því sem allir voru að skrifa, sem voru
tilraunabókmenntir – þeim mun
óskiljanlegri, þeim mun betra.“
Erfið barnæska
Patrick Modiano er fæddur í úthverfi
Parísar í júlí árið 1945, faðir hans var
af ítölskum gyðingaættum en móðir-
in belgísk. Foreldrarnir hittust undir
hernámi nasista í París í síðari heims-
styrjöldinni. Pabbi hans vann fyrir
sér, og lifði bókstaflega af, með svindli
og svartamarkaðsbraski. Blekkingar-
leikir hinna fullorðnu spila einmitt
stórt hlutverk í verkum Modianos.
Í viðtali árið 2010 sagðist hann
vera „afurð mykjuhaugs hernámsins,
þess undarlega tíma þegar fólk sem
hefði aldrei átt að hittast hittist og
gat barn fyrir tilviljun.“ Hann átti erf-
iða æsku, var lítið sinnt af foreldrum
sínum, og missti bróður sinn úr hvít-
blæði aðeins 10 ára gamlan.
Í gegnum tengsl sín við rithöfund-
inn Raymond Queneau fékk hann
tækifæri á samning við Gallimard-
bókaútgáfuna snemma á tvítugs-
aldri. Fyrsta skáldsagan, La Place de
l'Etoile, kom út árið 1968, þegar Pat-
rick Modiano var 23 ára. Bókin fjall-
ar um gyðing sem starfaði með nas-
istum í stríðinu. Sagan segir að faðir
Modiano hafi verið svo óánægður
með bókina að hann hafi reynt að
kaupa öll eintökin.
Síðan þá hefur rithöfundurinn
gefið út tæplega 30 skáldsögur. Þema
bókanna er yfirleitt svipað: hernám
nasista, gyðingdómur, sjálfsmynd og
ranghalar minnisins, fólk sem þarf að
blekkja og fela sitt raunverulega and-
lit til að lifa af.
Þekktasta bók Modianos er líklega
Rue des Boutiques Obscure, en fyrir
hana hlaut Modiano Goncourt-verð-
launin árið 1978. Bókin fjallar um
rannsóknarlögreglumann sem miss-
ir minnið og þarf að hafa uppi á sjálf-
um sér.
Þrátt fyrir frægðina forðast Modi-
ano alla athygli, er feiminn og hlé-
drægur, mætir sjaldan á bókmennta-
viðburði og veitir afar sjaldan viðtöl.
List minninganna
Í rökstuðningi sænsku akademíunn-
ar segir að Modiano hljóti verðlaun-
in fyrir að skapa „list minninganna,
en með henni dragi hann fram hinar
óskiljanlegustu örlagasögur mann-
legrar tilveru og afhjúpi lífheim her-
námsins“. Þá líkir akademían hon-
um við annan franskan rithöfund
minninganna og kallar hann Marcel
Proust okkar tíma. „Þetta er maður
sem hefur skrifað fjölmargar bækur
sem enduróma hver í annarri. Þær
fjalla um minningar, sjálfsmynd og
vonir.“ Peter Englund, ritari akadem-
íunnar, sagði í viðtali eftir tilkynn-
inguna að hann teldi Modiano lík-
legan til að slá í gegn á alheimsvísu
þar sem sögur hans væru yfirleitt
stuttar og aðgengilegar.
Sigurður Pálsson segir í raun
ekki skipta máli hvar maður byrji
ef maður hafi áhuga á að kynna sér
verk Modianos. „Með árunum hefur
mönnum orðið ljóst að þetta er risa-
vaxið heildarverk sem að hann er að
búa til, bút fyrir bút, ekki stórir bút-
ar í hvert skipti heldur 170 síður, það
er formatið. Þessi verk hans eru öll
samhangandi, þetta er eitt gígantískt
heildarverk þannig að það er eigin-
lega hægt að byrja hvar sem er. Ann-
aðhvort heillar andrúmsloftið mann
– segir manni eitthvað mikilvægt
um manneskjuna sem er stöðugt að
bjarga lífi sínu í ógnvekjandi í heimi
– eða ekki.“ Sigurður segir að þrátt
fyrir einfaldleikann séu verk Modi-
anos erfið viðureignar fyrir þýðend-
ur. „Það er svo nákvæm og fínleg
undirmúsík í þessu.“
Engin bók eftir Modiano hefur
komið út á íslensku, en Hulda Kon-
ráðsdóttir vann þýðingu að bókinni
Rue des Boutiques Obscure, eða
Gata hinna dimmu búða, sem loka-
verkefni úr BA-námi í frönsku frá Há-
skóla Íslands árið 1988. Sú þýðing
hefur aldrei komið út á bók. Hulda
segist hafa gert einhverjar tilraunir
til að fá hana útgefna á sínum tíma.
Hún segir ekkert bókaforlag hafa
komið að máli við sig í kjölfar frétt-
anna.
Mikill heiður
Verðlaunin eru líklega æðsti heiður
sem lifandi rithöfundi getur hlotn-
ast. 210 tilnefningar bárust hinni 18
manna sænsku Nóbelsakademíu í ár.
Fagaðilar hvaðanæva úr heiminum
senda akademíunni tilnefningar, en
fimm manna nefnd á vegum hennar
velur sigurvegarann ár hvert. Verð-
launaathöfnin sjálf fer fram hinn 10.
desember næstkomandi, en verð-
launaféð sem kemur úr arfi Alfred
Nobels er 8 milljónir sænskra króna,
eða um 133 milljónir íslenskra króna.
Modiano er hundraðasti og sjö-
undi Nóbelsverðlaunahafinn í bók-
menntum, en verðlaunin voru veitt
í fyrsta skipti árið 1901. Í fyrra hlaut
kanadíski smásagnahöfundurinn
Alice Munro heiðurinn, en á síðasta
áratug hafa eftirfarandi rithöfundar
hlotið bókmenntaverðlaun Nóbels:
Mo Yan frá Kína árið 2012, Tomas
Tranströmer frá Svíþjóð árið 2011,
Mario Vargas Llosa frá Perú árið 2010,
Herta Müller frá Þýskalandi árið
2009, J. M. G. Le Clézio frá Máritíus
árið 2008, Doris Lessing frá Bretlandi
árið 2007, Orhan Pamuk frá Tyrklandi
árið 2006, Harold Pinter frá Bretlandi
árið 2005 og Elfriede Jelinek frá Aust-
urríki árið 2004. n
Patrick Modiano hlýtur Nóbelsverðlaunin í bókmenntum 2014. Skrifar um minningar, sjálfsmynd og hernám nasista
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Hver? Peter Englund, aðalritari sænsku
Nóbelsakademíunnar, tilkynnir hver hlýtur
Nóbelsverðlaunin í bókmenntum.
Mikið lesinn Patrick Modiano hefur um áratugaskeið verið einn þekktasti rithöfundur
Frakklands, en ekki enn slegið í gegn í hinum enskumælandi heimi.
„Það var eins og
ég væri klipptur frá
þesu öllu, eins og tvífari
minn með sama nafni
hafi unnið.
„Hann er
Marcel
Proust okkar tíma