Iðjuþjálfinn - 01.05.2003, Blaðsíða 30

(Bailey, 1997) eftir ábendingum frá starf-
andi iðjuþjálfum. Skilyrði fyrir þátttöku
voru að nemendur hefðu líkamlega skerð-
ingu, gætu tjáð sig á skiljanlegan máta,
væru ekki með staðfesta þroskahömlun og
væru á aldrinum 10 til 15 ára. Tveir þátttak-
endur notuðu hjólastól að staðaldri til að
komast um og átta voru fótgangandi. Teg-
und skerðingar meðal þátttakenda var af
ýmsum toga. Fimm voru með heilalömun,
þar af fjórir með helftarlömun og einn með
fjórlömun með breytilegri vöðvaspennu,
tveir með hryggrauf, einn með taugasjúk-
dóm og tveir með tauga- og vöðvasjúkdóm.
Sex drengir og fjórar stúlkur tóku þátt í
rannsókninni.
Niðurstöður og umræða
Allir þátttakendur upplifðu að þörfum
þeirra væri ekki fyllilega mætt í skólaum-
hverfinu á einu eða fleiri sviðum. Hér verð-
ur greint frá helstu niðurstöðum.
Að skrifa
Flestir viðmælendur áttu erfitt með að
skrifa. Sumir höfðu þegar fengið aðlögun
við verkið sem fólst ýmist í því að stuðn-
ingsfulltrúi skrifaði, notuð var tölva, hjálp-
argrip á skriffæri eða nemendur fengu af-
hentar glósur frá kennara. Ýmsar ástæður
lágu að baki erfiðleikum nemenda við að
skrifa. Má þar nefna rangt grip um skriffæri,
þreytu, stífleika eða „krampa í hendi.“ Enn
aðrir voru lengi að skrifa eða gátu það ein-
faldlega ekki. Erfiðleikar stöfuðu enn frem-
ur af völdum annarra áhrifaþátta eins og
einbeitingarskort, aukaverkunum lyfja eða
sjúkdómum óháðum líkamlegri skerðingu.
Athyglisvert var hve margir þátttakenda
þurftu og vildu nota tölvu án þess að kom-
ið væri til móts við þær þarfir. Vegna erfið-
leika við að skrifa voru sumir nemendur
háðir aðstoð allan daginn. Aðrir sögðust
eyða allri sinni orku í að reyna að skrifa
glósur og áttu litla eða enga eftir til að fylgj-
ast með í tímum og taka þátt í verkefnum.
Viðmælendur voru margir hverjir við
það að ljúka grunnskólanámi og höfðu enn
ekki fengið tölvu til eigin umráða. Þeir sem
höfðu tölvu voru yfirleitt nýbúnir að fá
hana. Tölvan nýttist þó ekki alltaf sem
skyldi og gátu margar ástæður legið þar að
baki. Sem dæmi má nefna að tölva var ekki
fyrir hendi í öllum kennslustofum eða stað-
setning hennar var óhentug. Þátttakendur
nefndu einnig þekkingarleysi kennara og
aðstoðarmanna á tölvunotkun og hentug-
um forritum. Með aukinni tölvunotkun
töldu ýmsir sig geta eflt sjálfstæði sitt og
námsárangur sem kann einnig að hafa áhrif
á sjálfsmat og vellíðan. Þess ber að geta að
Tryggingastofnun ríkisins hefur nýlega hert
úthlutunarreglur sínar um tölvubúnað og
er nú mun erfiðara að fá tölvu en áður
vegna skriftarörðugleika. Þannig átti eng-
inn viðmælenda rétt á tölvu samkvæmt
nýju úthlutunarreglunum en nokkrir hefðu
getað fengið tölvu samkvæmt eldri reglum
(Reglugerð heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytis um styrki Tryggingarstofnunar
ríkisins vegna hjálpartækja, nr. 460/2003,
flokkur 21.12.)
Að taka próf
Nær allir þátttakendur höfðu fengið aðlög-
un við að taka próf. Af þeim fengu flestir að
taka prófin í sérherbergi þar sem kennari,
sérkennari eða stuðningsfulltrúi veittu að-
stoð. Aðstoðin fólst m.a. í að spurningar
voru lesnar upp fyrir nemendur og þeir
svöruðu ýmist munnlega, skriflega eða
svörin voru skrifuð niður fyrir þá. Margir
fengu lengri próftíma og einn notaði tölvu
til að svara ritgerðarspurningum. Að taka
próf var það verksvið þar sem nemendur
töldu helst vera komið til móts við þarfir
sínar. Aðlögunin var yfirleitt einföld í fram-
kvæmd, svo sem lengri tími. Ýmsir þátttak-
enda höfðu þörf fyrir frekari aðlögun, svo
sem að taka próf á tölvu. Þess má þó geta að
ekki er hægt að fá samræmd próf í tölvu-
tæku formi. Svo virðist sem starfsfólk skóla
telji úrbætur varðandi próftöku nemenda
með líkamlega skerðingu vera mikilvægan
þátt í skólastarfi svo hægt sé að meta árang-
ur þeirra líkt og annarra jafnaldra. Þó þarf
að koma enn betur til móts við nemendur
og gæta þess að allir hafi sömu tækifæri til-
próftöku.
Íþróttir
Helmingur viðmælenda var hættur í íþrótt-
um. Mismunandi ástæður voru nefndar,
ýmist að kröfur væru of miklar eða ekki
væri tekið mið af þörfum nemenda og getu.
Auk þess voru sumir útilokaðir frá þátttöku
með bekknum og voru einir afsíðis í leik
með bolta. Viðmælendur lýstu óánægju
með að vera skildir útundan og að fá ekki
tækifæri til að fylgja bekkjarfélögum eftir.
Þeim fannst tilgangslaust að mæta í íþrótta-
tímana og kusu því að hætta. Einn þátttak-
andi okkar sem notaði hjólastól að stað-
aldri, var hættur í íþróttum og ástæðuna
sagði hann m.a. vera:
Ég fór alltaf í tímana en hérna, ég meina
ég var annað hvort að horfa á eða bara
með körfubolta eða eitthvað...var bara
einn skilurðu.
Allir sem höfðu hætt eða upplifðu þörf
fyrir aðlögun voru í almennum bekk. Að-
eins einn þátttakandi var í aðlöguðum
íþróttatíma og var hann í sérdeild. Flestir
nemendur sem voru hættir í íþróttum vildu
taka þátt á ný ef tímarnir yrðu aðlagaðir að
getu þeirra og þörfum en trú á breytingar
var þó ekki fyrir hendi. Íþróttir var yfirleitt
sú námsgrein sem fyrst féll út af stundaskrá
nemenda. Svo virðist að ef nemendur gætu
ekki tekið fullan þátt í þeim íþróttagreinum
sem boðið var upp á væri betra að nýta tím-
ann í annað „nytsamlegra“.
Kennslustofa og aðgengi innan
og utan skóla
Flestir þátttakendur höfðu hvorki mikla
þörf fyrir aðlögun í kennslustofu né að-
gengi innan og utan skóla en hvorugur
vettvangurinn hafði þó verið mikið aðlag-
aður. Einungis tveir nemendur þurftu að-
lögun við að komast um utan dyra en báð-
ir fóru um í hjólastól. Við teljum að hindr-
anirnar sem þeir mættu hafi haft töluverð-
ar afleiðingar á þátttöku í skólastarfi innan
veggja skólans og á skólalóð. Annar nem-
andinn var ósáttur við þessar aðstæður og
óskaði þess að þær væru betri. Í því sam-
hengi sagði hann meðal annars:
Þá gæti ég...kannski verið með leiksystk-
inum mínum í staðinn fyrir að sitja bara,
standa og gera ekki neitt eða horfa á og
gera ekki neitt.
Báðir nefndu að þeir ættu enga nána
vini en fjölmargar rannsóknir leiða í ljós að
aðgengismál og aðrar hindranir í ytra um-
hverfi geta haft mikil áhrif á félagslegt sam-
neyti (Prellwitz og Tamm, 2000; Law, 2002;
Snæfríður Þóra Egilson; 2003, Hemmings-
son, o.fl., 2003).
Frímínútur
Frímínútur hafa mikil áhrif á mótun félags-
legra tengsla í skólanum en þar taka nem-
endur þátt í frjálsum leik á eigin forsend-
um. Meirihluti viðmælenda í rannsókninni
hafði hins vegar takmarkað félagslegt sam-
neyti við skólafélaga í frímínútum. Flestir
virtust vera einir, nýttu tímann til að
borða, eða gengu um skólann. Fram kom
að lítil sem engin aðstoð var veitt til að
stuðla að þátttöku nemenda í frímínútum.
30 - IÐJUÞJÁLFINN 1 / 2003
Algengt er að nemendur með fötlun
eigi í erfiðleikum með að mynda fé-
lagsleg tengsl við skólafélaga og við-
halda þeim.