Þjóðmál - 01.06.2013, Qupperneq 81

80 Þjóðmál SUmAR 2013
og félagar höfðu velt því fyrir sér, hvort
Ragnar Arnalds, fyrsti formaður Alþýðu-
bandalagsins, væri sósíalisti . Ég hef velt
fyrir mér sömu spurningu og eftir samtöl
um pólitík í 64 ár er ég kominn að þeirri
niðurstöðu, að Ragnar sé mesti íhaldsmaður,
sem ég hef kynnzt um dagana . En vinstri
menn geta verið íhaldsmenn og hægri menn
geta verið róttækir umbótasinnar .
Hins vegar finnst mér á skorta að Svavar
geri grein fyrir sinni sýn á hinar stóru línur
í þróun stjórnmálahreyfinga vinstri manna
frá byrjun 20 . aldar . Kannski er hann ekki
kominn að niðurstöðu . Það stendur enn,
sem Óskar Guðmundsson sagði í inngangi
að mikilvægri bók sinni, Alþýðubandalagið
— Átakasaga, sem út kom árið 1987:
„Sósíalistaflokkurinn . . . sem hafði verið
afspyrnu Sovéthollur, gerði ekki upp
við þá fortíð sína, sem varð tilefni tví-
skinn ungs og bælingar í Alþýðu banda-
l aginu frá stofnun þess . Breytti litlu þó
Alþýðubandalagið þróaðist frá stalín ism-
anum í reynd; hið sársaukafulla upp gjör
fór ekki fram í flokknum . . . Mót setn ing-
arnar sem menn höfðu verið að kljást við
bæði innan Sósíalistaflokksins og í stjórn-
málasamtökunum Alþýðubanda lagi voru
flestar fyrir hendi í hinum nýja flokki, sem
stofnaður var formlega 1968 .“
En hverjar eru þessar stóru línur? Ungir
hugsjónamenn koma fram á sjónarsviðið og
taka upp baráttu fyrir bættum hag fátæka
fólksins á Íslandi . Það var göfug barátta .
Hún var háð jöfnum höndum á vettvangi
stjórnmálanna og á vinnumarkaðnum .
Hugsjónamennirnir ungu ánetjast al þjóð-
legum hreyfingum sósíalista, sem segjast
berjast fyrir sömu markmiðum og þar með
var fjandinn laus . Þeir gerast ýmist vit andi
vits eða án þess að gera sér grein fyrir því tæki
alþjóðlegra afla til að seilast til áhrifa á Í s-
landi . Þeir verða eins konar fimmta her deild .
Til þess að ná víðari skírskotun leita þeir
samstarfs við vinstri arm Alþýðu flokksins .
Héðinn Valdimarsson gengur til samstarfs
við þá undir lok fjórða áratugarins en þoldi
ekki við í þeirri sambúð . En sambandið við
Héðinn, þótt stutt væri, leiddi til þess að þeir
náðu sterkari fótfestu meðal kjósenda og undir-
tökum í verkalýðshreyfingunni . Þeir endur-
tóku þennan leik með bandalagi við Hanni-
bal Valdemarsson 1956 . Og beittu völd um
sínum í verkalýðshreyfing unni óspart .
Hannibal og hans menn þoldu ekki frekar
við en Héðinn og um þremur áratugum
eftir að Héðinn gekk til samstarfs við Einar
Olgeirsson, Brynjólf Bjarnason og samherja
þeirra, sprengdu Hannibal og Björn Jónsson
þetta samstarf í loft upp og fóru sína leið .
Einar og Brynjólfur voru ekki alltaf sam-
mála og vísbendingar eru um að þeir hafi
seinni árin verið á öndverðum meið um
þróun þeirrar stjórnmálahreyfingar, sem þeir
höfðu átt svo mikinn hlut í að byggja upp .
Í raun var Sósíalistaflokkurinn tveir flokkar:
Annars vegar flokkurinn á landsvísu sem
Einar réði með samherjum sínum . Hins
vegar Sósíalistafélag Reykjavíkur, sem var vígi
Brynjólfs .
Einn nánasti samstarfsmaður Einars var Ingi
R . Helgason, sem var í raun pólitískur arftaki
Einars og litið á hann sem slíkan . Atburðar-
ásin varð hins vegar til þess, að Ingi R . varð
ekki jafn virkur í stjórnmálum og ætla hefði
mátt . En með rökum má segja, að hann hafi
framselt þá pólitísku arfleifð, sem hann tók
við úr hendi Einars til Svavars Gestssonar .
Hópurinn í kringum Einar var ekki sam-
mála um allt . Eitt af því voru tengslin við
kommúnistaríkin í Austur-Evrópu og inn-
rás Varsjárbandalagsríkj anna í Prag 1968
ýtti undir þær deilur . Kjartan Ólafsson, sem
var um skeið fram kvæmdastjóri Sósíal ista-
flokksins og síðar ritstjóri Þjóðviljans, vildi
slíta þeim . Einar og Magnús Kjartansson
voru því ekki sammála .
Svavar á eftir að gera þessa sögu upp .