Skólavarðan - 01.12.2015, Blaðsíða 42

42 DESEMBER 2015
Kennarar eiga að mennta nem-
endur til ábyrgðar. Það er hluti af
því að vera þroskuð manneskja
að bera ábyrgð; sá sem sífellt
skýtur sér undan ábyrgð er
vanþroskaður og ekki fullorðinn
í fullri merkingu. Að mennta
nemendur til ábyrgðar er einnig
hagur kennara því það hjálpar
þeim að ná öðrum markmiðum
sínum, s.s. faglegri hæfni.
Sömuleiðis er það hluti af siðferðislegri
menntun nemenda að þeir gangi út frá
gagnkvæmni í samskiptum. Sá sem væntir
einhliða samskipta rekst illa siðferðislega í
samfélaginu, annað hvort er hann óþolandi
eigingjarn eða undirgefinn og án gagn-
kvæmni getur hann ekki átt í upplýstum
samskiptum.
Ábyrgð vex með aldri
Ábyrgð og gagnkvæmni eru hvunndagsleg
siðferðisleg fyrirbæri. Þau tengjast bæði
siðferðislegri afstöðu og siðferðislegum
tilfinningum. Ábyrgð felur í sér skyldur og
fólk upplifir tilfinninguna ábyrgðarkennd.
Gagnkvæmni innifelur ýmis konar hug-
myndir um tengsl og fjölbreyttar tilfinn-
ingar, s.s. hollustu og þakklæti og vantraust
og hefnigirni.
Ábyrgð ræðst meðal annars af aldri,
getu og hlutverkum: Ábyrgð vex með aldri,
því aukinni getu fylgir að jafnaði aukin
ábyrgð og hlutverk skilgreina ábyrgð. Að
jafnaði bera nemendur minni ábyrgð en
kennarar, þeir hafa minni faglega getu en
kennarar og hlutverk kennara og nemenda
eru ólík. Þetta er eðlilegt en getur haft
óheppilegar afleiðingar.
Þegar fást á við sameiginleg verkefni
þarf að útdeila ábyrgð. Þá er hætt
við að þeir sem auðveldast eiga
með að taka ábyrgðina fái meiri
ábyrgð en þeir ættu að hafa. Sér-
staklega gildir þetta ef það verður
einhvers konar ábyrgðarbrestur
og það þarf að bregðast við af
krafti. Þetta gildir bæði um þá
sem útdeila ábyrgðinni og þá sem
taka hana að sér. Það er að sumu
leyti auðveldara fyrir skólana að
stýra kennurum heldur en nemendum. Það
getur líka verið auðveldara fyrir kennarana
að taka að sér ábyrgðina heldur en að reyna
að koma henni á nemendur. Ef kennarar
taka sjálfir að sér ábyrgðina hafa þeir meiri
stjórn á aðstæðum og þeir eru líklegri til ná
lúkningu á þeim verkefnum sem þeir taka
að sér. Þægindi og samviskusemi við önnur
markmið, s.s. faglega hæfni, geta leitt til
vanrækslu á menntun til ábyrgðar.
Það að nemendur eru að læra setur þá
í skrýtna stöðu gagnvart ábyrgð. Til þess að
læra að taka ábyrgð ættu þeir alltaf að taka
ábyrgð á mörkum þess sem þeir ráða við.
Ef þeir taka bara þá ábyrgð sem þeir ráða
auðveldlega við vaxa þeir ekki að ábyrgð; ef
þeir fá meiri ábyrgð en þeir ráða við höndla
þeir hana ekki.
Það getur verið auðveldast og fyrirsjá-
anlegast að láta nemendur fá þá ábyrgð sem
þeir ráða auðveldlega við og það getur skilað
góðum árangri þegar kemur að faglegum
þáttum. Það er líka að sumu leyti auðveldara
að gera kröfur um ábyrgð nemenda án tillits
til getu þeirra til þess að ráða við hana, t.d. í
samræmi við kröfur námsskrár, því það felst
mikil fyrirhöfn í því að sýna næmni.
Sé ábyrgð færð frá nemendum, hvort
heldur vegna þess að ekki eru gerðar
nægilegar kröfur um ábyrgð eða of miklar,
getur það bitnað á tilfinningu þeirra fyrir
gagnkvæmni. Þeir verða óvirkir og ýmist
vænta þjónustu eða upplifa skólavistina sem
afplánun.
Annað sem dregur úr gagnkvæmri
ábyrgð nemenda er að gagnkvæmni getur
skort í hlutverk hans. Nemandinn er að læra
fyrir sjálfan sig en ekki aðra. Það getur því
virst augljóst að hann hafi sjálfdæmi um það
hvort hann ræki hagsmuni sína. Það verður
þá geðþóttavald hans hvort hann sinnir
náminu. Hugsunarhátturinn um námið
verður sjálfhverfur.
Kennarinn afsalar sér ábyrgð
Ef hlutverk nemandans felur hins vegar í sér
ábyrgð gagnvart honum sjálfum er námið
ekki einfaldlega einstaklingshagsmunir sem
hann rækir eftir geðþótta heldur siðferðisleg
skylda. Hann er ekki einangraður heldur
hluti af siðferðislegu samfélagi.
Sömuleiðis ætti hlutverk nemandans
að innifela ábyrgð um að misfara ekki með
þau gæði sem samfélagið færir honum með
því að veita honum menntun. Í staðinn fyrir
aðgang að gæðum kemur ábyrgð á að sinna
námi.
Menntun til gagnkvæmrar ábyrgðar er
ekki auðveld. Hún krefst þess að kennarinn
afsali sér ábyrgð með ábyrgum hætti.
Kennarinn verður að fela nemendum ábyrgð
af næmni fyrir því hvað þeir ráða við og
hafi þolgæði gagnvart þeirri óvissu sem það
framsal skapar. Til þess að það gangi eftir
þurfa skólarnir og yfirvöld menntamála að
styðja kennara og veita þeim frelsi. Það væri
ábyrg menntastefna.
MENNTUN TIL GAGN­
KVÆMRAR ÁBYRGÐAR
Ægir Karl
Ægisson
formaður
Siðaráðs KÍ.
• að neme
ndur
fái notið b
estu
mögulegra
r
menntuna
r.
Markmið
MENNTAMÁLASTOFNUN
ER STJÓRNSÝSLUSTOFNUN
SEM SINNIR VERKEFNUM
Á SVIÐI MENNTAMÁLA.
• að stuðla að auknum gæðum og framförum í menntun á Íslandi og til þess nýtir stofnunin bestu fáanlegu gögn og þekkingu í samræmi við alþjóðleg viðmið.
Hlutverk
mms.is
Námsefnisútgáfa
Fagráð eineltismála
Innritun í framhaldsskóla
Þjóðarsáttmáli um læsi
Samræmd könnunarpróf
Aðgangspróf fyrir háskóla
Ytra mat á öllum skólastigum
Innritun fatlaðra á starfsbrautir
Íslenskupróf vegna ríkisborgararéttar
Vottun á námskrám framhaldsfræðslu
Matsnefnd um leyfisbréf fyrir öll skólastig
Upplýsingamiðlun um menntamál í Evrópu
Undanþágunefnd grunn- og framhaldsskóla
Staðfesting námsbrautalýsinga framhaldsskóla
Viðurkenning einkaskóla á grunn- og framhaldsskólastigi
Meðal verkefna:
N
án
ar
i u
pp
lý
sin
ga
r