Orð og tunga - 01.06.2005, Side 86

84
Orð og tunga
Noregi.8 í norrænni goðafræði eru Æsir þeir guðir er norrænir menn
dýrkuðu. Að vísu teljast Vanir einnig til guða, en þeir voru andstæð-
ingar Asa.
Leifar orðsins ás er einnig að finna í vesturgermönskum málum
og gotnesku, en vitnisburður þeirra er þó ekki jafntraustur. Fornger-
mönsk samsett mannanöfn varðveitt í latneskum heimildum sýna for-
liðinn Anse-, sem sennilega er veiklunarmynd af Ansi-, sbr. Ansebertus
(CIL XIII3508, frá 7. öld), Ansemundus (Avit. 83,32; 93,27; 94,7, frá um
500), Ansericus (nf. Anserico, CIL XIII 7671). Samsvarandi nöfn hafa
í fornháþýzku forliðinn Ans- og í fornsaxnesku Ös-. í fornensku er
eintala orðsins ás aðeins varðveitt í nafni o-rúnarinnar, sem er ös (<
*ans-). Auk þess kemur myndin esa (< *ösa) fyrir sem eignarfall fleir-
tölu í galdrakvæði nokkru gegn þursabiti, en þar er vísað til einhverra
óljósra goðvera. Myndin hefur verið talin sýna samhljóðastofnabeyg-
ingu.9
Vitnisburður gotneskunnar er ekki skýrari. í Salzburg-Vínar Alc-
uin-handritinu er gotneski bókstafurinn a nefndur aza og telja sum-
ir að þetta endurspegli með einhverjum hætti frumgermanska orð-
ið um 'ás'. En þar sem bókstafsheitin gotnesku sem varðveitt eru í
þessu handriti hafa ýmist afbakazt eða orðið fyrir áhrifum frá sam-
svarandi rúnaheitum annarra mála, er lítið á slíku byggjandi. Traust-
ari er orðmyndin ansis sem kemur fyrir á einum stað í ritinu De origine
actibusque Getarum eða Getica eftir gotneska sagnaritarann Jordanes. í
þessu riti, sem er frá árinu 551, segir að vegna sigra sinna á Rómverj-
um hafi Gotar ekki litið á höfðingja sína sem hreina menn (puros hom-
ines), heldur sem hálfguði (semideos), þ.e. ansis (Getica XIII, 78). Þetta
orð, sem Jordanes beygir á latneska vísu og gerir að z-stofni, er að öll-
um líkindum gotneska orðið um 'ás' eða eitthvert annað því skylt.
Hann þýðir það með semideus 'hálfguð' á latínu. Ef orðið hefur verið
w-stofn í gotnesku eins og norrænu, er ekki einsýnt, hvers vegna það
er beygt sem i-stofn í latínu. Af þessum sökum stakk norski fræði-
maðurinn Carl Marstrander upp á því að orðið hefði verið ýa-stofri í
gotnesku, þ.e. haft myndina *anseis í nefnifalli eintölu. Taldi hann það
leitt af germanska orðinu *ansu- 'ás' og upprunalega merkingu þess
8Frá um 400, sbr. Krause 1971:155 og Antonsen 1975:46.
’Sbr. Brunner 1965: § 281 aths. 4. Samkvæmt því hefði rótarmynd nefnifalls fleir-
tölu komizt inn í eignarfallið, sbr. ef. flt. fœta (andspænis reglulegu myndinni föta)
með œ til samræmis við nf. flt./œf af/öf 'fótur'.