Orð og tunga - 01.06.2005, Page 91

Jón Axel Harðcirson: Hví var orðið guð upphaflega hvorugkynsorð? 89
í fleirtölu.27 Fáeinar undantekningar koma fyrir í mýtískum kvæðum
og í Snorra-Eddu og er þá eintalan notuð jafnt um kvenkyns- sem karl-
kynsgoðverur. Af notkun orðsins í norrænni goðafræði má draga þá
ályktun að fleirtala þess sé eldri og upprunalegri. Þessa skoðun styrkja
önnur orð sem notuð eru um guðina í eddukvæðum og dróttkvæðum,
en þau eru bpnd, hgpt og regin (með hliðarmyndinni rQgn), allt orð sem
í þessu merkingarhlutverki eru aðeins notuð í fleirtölu.
Baetke lítur svo á að fleirtala umræddra orða gegni í raun ekki
hlutverki eiginlegrar fleirtölu, heldur hlutverki safnheita, sem tákni
guðlegar verur í heild sinni.28 Hér er Baetke vissulega á réttri leið,
en athuganir hans skýra þó aðeins hluta vandamálsins. Hafa verð-
ur í huga að það er ákveðinn munur á orðmyndunum bQnd, hQpt og
regin annars vegar og goð hins vegar. Þær fyrrnefndu eru reglulegar
fleirtölumyndir hvorugkynsorða sem hafa í raun allt annað merking-
arhlutverk en að tákna guðlegar verur, sbr. eintölumyndirnar band og
haft 'band, fjötur'; orðið regin kemur að vísu ekki fyrir sem eintölu-
orð í norrænu, en er upphaflega fleirtala hvorugkynsorðs sem merkti
'ákvörðun', sbr. gotn. ragin 'ráð, ákvörðun'.29 Fleirtala þessara hvor-
ugkynsorða var því notuð í yfirfærðri merkingu, er hún táknaði hin
bindandi, tengjandi og ráðandi goðmögn.
Orðið um „guð" er hins vegar, eins og fram hefur komið, upphaf-
lega lýsingarháttur þátíðar og táknar goðveru sem færð er dreypifórn;
síðar var þessi lýsingarháttur nafngerður og merking hans víkkaði,
þ.e. breyttist í 'guðleg vera'. Á forgermönskum tíma var stofn orðsins
*ghu-tó- og var hann notaður um karlkenndar goðverur. Kyn hans var
karlkyn.30 Hann tók venjulegri tölubeygingu, þ.e. beygðist í eintölu,
tvítölu og fleirtölu. Við þetta bættist sá möguleiki að leiða af stofnin-
um safnheiti sem táknaði guðlegar verur í heild sinni. Þetta safnheiti
hafði myndina *ghu-tdfi2 og samsvaraði formlega hvorugkyni fleir-
tölu. Ástæðan er sú að hvorugkyn fleirtölu er sjálft upphaflega safn-
heiti. Myndun slíkra safnheita var orðmyndunarleg, ekki beygingar-
leg.31 Því var hægt að mynda þau jafnt af karlkynsorðum sem hvorug-
27Baetke 1973.
28Baetke 1973: 134.
29Um uppruna orðsins sjá Jón Axel Harðarson 2002: 46.
30Svo lengi sem umrætt orð gegndi hlutverki lýsingarháttar þátíðar tók það kyn-
beygingu. Þannig hefur það verið notað í kvenkynsmyndinni *gh u-táh?-, er það vísaði
til kvenkenndrar goðveru sem færð var dreypifóm.
31Sbr. Jón Axel Harðarson 1987: 77-88.