Orð og tunga - 01.06.2009, Blaðsíða 123

Vésteinn Ólason: Hugtök og heiti í bókmenntafræði
113
fræði því að í þeim slóða hughrifa og viðaukamerkingar, sem orð get-
ur dregið með sér, eftir því í hvaða samhengi það er notað og hver
saga þess er, getur falist það sem mestu máli skiptir í skáldskap og er
þá hreint ekki nein auka-merking. Niðurstaðan varð því að tala um de-
notation sem merkingarkjarna, eins konar fasta sem ævinlega væri hluti
merkingarinnar, amk. á ákveðnu tímabili eða ákveðnu málsniði, en
connotation var nefnd merkingarauki. Þá er vísað til þess að merkingin
eykst við notkun orðsins í ákveðnu samhengi, en þættirnir sem við
bætast eru ekki neitt aukaatriði. Þarna má segja að aftur sé komið að
því sem sérstaklega einkennir hin skáldlegu tákn, symbólin, en það er
ríkur en ekki skýrt eða endanlega afmarkaður merkingarauki.
Þetta var lítið dæmi um hvernig hægt er að nota Hugtök og heiti
til að setja sig inn í ákveðin merkingarsvið en ekki einungis til að fá
skilgreiningar á einstökum hugtökum. Sjálfsagt ber ritið í því eins og
öðru upprunatíma sínum vitni.
5 Lokaorð
Grein þessi leiðir ekki til einnar niðurstöðu. Gerð er ágripskennd grein
fyrir þeirri litlu umræðu um bókmenntafræði og hugtök hennar sem
fram fór á íslandi fram yfir miðja 20. öld og hvernig umræðunni óx ás-
megin á síðasta þriðjungi aldarinnar. Ritið Hugtök og heiti í bókmennta-
fræði, sem Jakob Benediktsson ritstýrði, var sett saman til að mæta
þörfum háskólastúdenta og kennara. Allmikið er af tökuorðum í rit-
inu eða um 30 %, auk nokkurra tökuorða sem eru gömul í íslensku.
Ekki var stefnt að því að búa til ný orð til birtingar í ritinu heldur að
kynna þau sem fyrir voru en nota annars hin erlendu hugtök. Mikið er
um að gömul íslensk orð hafi í umræðu um bókmenntafræði annað-
hvort fengið nýja merkingu eða sérmerkingu innan upphaflegs merk-
ingarsviðs. Mikið er um nýmyndanir af því tagi sem nefna mætti töku-
þýðingar, og langalgengast er að slík orð séu samsett. Einstofna orð
eru fá, en allalgeng eru orð mynduð með viðskeytum eða forsetning-
um. Gömul íslensk orð af sviði bókmenntafræði eru einkum af sviði
bragfræði. Að lokum er fjallað um merkingu og tákn og fáein tengd
hugtök og sýnt fram á hvernig hugtakabókin kynnir í greinum sínum
fræðileg viðhorf sem voru nýmæli á sínum tíma.