Náttúrufræðingurinn - 2013, Qupperneq 50

Náttúrufræðingurinn
50
tegundir frekar en aðrar8,9,10 og
getur þannig mótað gróðurfar.
Áform eru um að stífla Þjórsá
ofan Viðeyjar vegna fyrirhugaðar
Hvammsvirkjunar. Rennsli Þjórsár
meðfram Viðey myndi minnka
mjög mikið en gert er ráð fyrir 15
m3/s lágmarksrennsli um farveginn
eftir virkjun. Til samanburðar er
meðalrennsli Þjórsár á virkjunar-
svæðinu nú um 325 m3/s.14 Sú
nátt úrulega vernd sem Þjórsá veitir
Við ey mun því að öllum líkindum
rýrna mikið við stíflun árinnar
ofan eyjarinnar. Árið 2008 leituðu
land eigendur Viðeyjar eftir því við
Umhverfisstofnun að eyin yrði frið-
lýst sem friðland til vísinda rann-
sókna (Brynhildur Briem, munnl.
uppl., 2010) en vegna einangrunar
eyjarinnar töldu þeir lífríki hennar
hafa mikið vísindagildi.
Meginmarkmið þeirrar rann-
sókn ar sem hér er greint frá var að
kanna gróður í Viðey í Þjórsá og
bera hann saman við gróður á sam-
bærilegu landi beggja vegna árinnar.
Áhersla var lögð á að leita svara við
eftirfarandi spurningum:
– Hvaða gróðurgerðir er að finna í
eynni?
– Hver er þekja og tegunda sam-
setn ing plantna í mismunandi
gróð ur- og landgerðum í eynni og
á sambærilegu landi á bökkum
árinnar?
– Finnast sjaldgæfar plöntuteg-
und ir í eynni?
Rannsóknin var unnin sumarið
2009 sem hluti af lokaritgerð í B.S.-
námi fyrsta höfundar í náttúru- og
umhverfisfræði við Landbún aðar -
háskóla Íslands og var unnin und ir
leiðsögn annars höfundar þessarar
greinar. Viðameiri um fjöll un um
efnið má finna í ofangreindri ritgerð
frá árinu 2010.15
Rannsóknarsvæðið
Rannsókarsvæðið nær yfir eyna
Við ey í Þjórsá og bakkana beggja
vegna árinnar (2. mynd). Eyin til-
heyrir Stóra-Núpi í Gnúpverja-
hreppi, Árnessýslu. Hún er aflöng,
um 270 m löng, 190 mö breið og 3,2
ha að flatarmáli (1. mynd). Fjarlægð
eyjarinnar frá norður bakka árinnar
er 70–100 m en frá suðurbakka
80–165 m. Nokkur halli er í farvegi
árinnar við Viðey og straumur
talsverður.
Viðmiðunarland á norðurbakka
Þjórsár við Viðey er á basísku og
ísúru gosbergi og setlögum frá fyrri
hluta ísaldar16 en suðurbakkinn er
hins vegar á Þjórsárhrauni, basísku
og ísúru hraunlagi sem rann fyrir
um 8.700 árum17. Sennilega er Viðey
einnig hluti af hrauninu (Snorri Páll
Snorrason, munnl. uppl., 2010).
Rannsóknarsvæðið er í um 100–
114 m hæð yfir sjávarmáli. Þar
er úrkoma ríkuleg og sumarhiti
nokk uð hár á íslenskan mælikvarða.
Samkvæmt veðurathugunum á
Hæli (121 m h.y.s.), sem er 7 km
norð vestan við Viðey, var meðalárs-
úrkoma þar á árunum 1961–1990
1.117 mm; ársmeðalhiti 3,6°C, hiti
í júlí 10,6°C og janúarhiti -1,8°C.18
Vitað er að eyin var fyrr á tímum
eitthvað nýtt til vetrarbeitar, þó
sennilega ekkert eftir 1940 (Valdimar
Jóhannsson, munnl. uppl., 2010; Guð-
björg Ámundadóttir, munnl. uppl.,
2009). Fyrr á tímum var þangað
einnig sóttur eldiviður (Guð björg
Ámundadóttir, munnl. uppl., 2009;
Brynhildur Briem, munnl. uppl., 2009)
og gæsaregg (Valdimar Jóhannsson,
munnl. uppl., 2010).
Eftir 1950 hafa mannaferðir út í
eyna verið strjálar. Þangað var þó
farið á dráttarvél í janúar árið 1973
til að sækja tvílembu sem vart varð
við í eynni haustið 1972.19 Í apríl
árið 1999 var einnig farið út í eyna
á báti til að sækja einlembu sem
líklega hafði verið þar frá haustinu
áður (Guðjón Guðmundsson,
munnl. uppl., 2010).
Þegar loftmynd af Viðey var
skoð uð mátti ætla að þar væri að
finna þrjár gróður- og landgerðir.
Stærsti hlutinn er birkiskógur (2.
mynd). Í honum sjást tvö lítil rjóður
sennilega graslendi, það stærra
vestar lega á eynni en hið minna
nokkuð austan við miðju hennar.
Á vesturodda eyjarinnar, undan
straumi er síðan þriðja gerðin, áreyri,
frekar lítil að flatarmáli (2. mynd).
2. mynd. Yfirlit yfir Viðey og nágrenni, byggt á gróðurkorti Náttúrufræðistofnunar
Íslands.20 Rannsóknarsvæðið er afmarkað með rauðri strikalínu og reitir og reitaheiti eru
sýnd með hvítu. Landfræðileg staðsetning Viðeyjar er sýnd á innskotsmynd af Íslandi. –
Overviev of Videy and the river banks, based on a vegetation map from the The Icelandic
Institute of Natural History (IINH). The study site is shown with a red dotted line and
plots and plot names are shown in white. The geographical location of Videy Island is shown
in the upper left corner.
E2E1 A8h
E2
H3xb
E2 H1H3
H3x
R2
by C5
E1
T5
H3x
ey
E1
H7
H1xb
R2
by
H1
R3
H1
H1/H7
by
H7
V2
H1
V1
N4
V4
H6
H3
H4
H5
V3
H2
N3
N1
Hvammur
V i ð e y
Minni-Núpur
+ mosi 50%
Þ J
Ó R
S Á
+ mosi 50%
+ mosi 30%
framræst, þýft, beit
+ grasríkt
Viðey
HMS2010-AThM2012
150 m
Ferju-hólar