Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.1996, Blaðsíða 35

k
i
Árún Sigurðardóttir
„Halló, halló ég er hérna"
Um meðvitund sjúklinga í svæfingu
eir sem fara f aðgerð og eru svæfðir eiga von á að vita ekkert
af sér frá því að svæfíng hefst og þangað til þeir eru vaktir aftur
að aðgerð lokinni. Sem betur fer er það lang oftast svo. Flestir
hafa samt eflaust heyrt sögur af því að sjúklingar hafa legið
vakandi í aðgerð og jafnvel upplifað miklar kvalir. Þessir
sjúklingar hafa þá verið með meðvitund f svæfingunni, eða það
sem á ensku nefnist „awareness“. Meðvitund í svæfingu er
þegar sjúklingur heyrir og skynjar hvað fram fer umhverfis
hann en verkir fylgja alls ekki meðvitundinni í ölluin tilfellum.
Þá er sjúklingurinn oftast ófær um að láta aðra vita af ástandi
sínu vegna áhrifa svæfingalyfja. Talað er um tvær gerðir af
meðvitund í svæfíngu: meðvitaða lífsreynslu (explicit memory)
þegar sjúklingurinn man vel eftir því sem gerðist; og ómeð-
vitaða lífsreynslu (implicit memory), þá er sjúklingurinn ófær
um að kalla fram það sem hann upplifði en það birtist í breyttri
hegðun eða kemur fram við dáleiðslu (Jones, 1994; Kole,
1993). Hjúkrunarfræðingur þarf að bregðast rétt við ef sjúkl-
ingur nefnir slíka lífsreynslu og hvetja hann til að tala um
hana, því það er ekki alltaf auðvelt. Með því móti getur
hjúkrunarfræðingurinn dregið úr langtíma afleiðingum
meðvitundar í svæfingu.
Svæfingafræðin er ung fræðigrein en upphafið er rakið til
etersvæfingar sem framkvæmd var árið 1846 í Boston. Frá
fyrstu tíð svæfinga hefur verið talað um meðvitund í svæfingu
og fljótlega var svæfingin greind í stig sem gáfu til kynna
hversu „djúp“ hún var. Þó svo að önnur og nákvæmari skipting
hafi komið fram sfðar þá var og er stigskiptingin mikilvæg.
I árdaga svæfinga var meiri hætta á því að svæfa sjúklinginn of
djúpt með tilheyrandi vandamálum, svo sem öndunarstoppi,
blóðþrýstingsfalli og jafnvel dauða. Mismunandi lyf eru gefin
við svæfinguna en sameiginlegt markmið þeirra ílestra er að ná
fram og viðhalda hinni klassísku þrenningu svæfingar; amnesiu
(minnisleysi), analgesiu (verkjaleysi) og muscle relaxation
(vöðvaslökun). Með tilkomu vöðvaslakandi lyfja á fimmta
áratug þessarar aldar var ekki lengur nauðsynlegt að svæfa
sjúklinginn eins djúpt til að hægt væri að skera hann upp án
þess að hann hreyfði sig. Samfara því var aukin hætta á að
sjúklingurinn væri ekki nógu djúpt svæfður og væri með
meðvitund í svæfingunni (Newberg, 1988; Payne, 1994).
Orsök meðvitundar í svæfingu er ónóg svæfing, sjúkl-
ingurinn fær af einhverjum ástæðum ekki næg svæfingalyf.
Einkenni ónógrar svæfingar er oft erfitt að meta eða greina þau
rétt en þau eru hækkaður blóðþrýstingur og púls, sviti, tár og
aukin öndunartíðni. Sjúklingur sem er fær um að hreyfa sig
gerir það h'klega. Ymis lyf hafa hemjandi áhrif á þessi einkenni
eins og betablokkerar, vöðvaslakandi lyf svo og
svæfingalyfin sjálf. Ofangreind atriði koma þó yfirleitt fram
vegna einhvers annars en meðvitundar f svæfingu, sem
torveldar að sjálfsögðu enn frekar rétta greiningu. Erfitt er að
áætla nákvæmlega þarfir einstakra sjúklinga fyrir svæfingalyf
og svæfingardýptin breytist einnig stöðugt f allri aðgerðinni.
Mikilvægt er að sjúklingarnir fái nægilega stóra lyfjaskammta
við innleiðslu svæfingar. Práyne (1994) nefnir 5 dæmi um
meðvitund í svæfingu vegna of lítilla innleiðsluskammta, en
þessir sjúklingar voru aðeins með rænu í byrjun aðgerðarinnar.
Enn aðrir sjúklingar hafa „vaknað“ í miðri aðgerð. Aune
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 2 . tbl. 72. árg. 1996