Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.09.1996, Blaðsíða 17

það til sama vegs og virðingar, þ.m.t. sömu launa, og
sambærileg hefðbundin karlastörf. Stefnan f málefnum
hjúkrunar og kvennapólitíkin í þjóðfélaginu eru samstiga og
það sem gerðist í málefnum hjúkrunar á þessum áratug hafði
án efa mikil áhrif á hugmyndir manna um hlutverk kvenna og
karla almennt. Menn sögðu t.a.m. gjarnan þegar þeir voru að
óskapast yfir breyttum tfðaranda: „Nú mega hjúkrunarkonur
ekki einu sinni vera hjúkrunarkonur lengur, heldur eiga þær að
vera einhverjir fræðingar“.
En svo koma kvennaframboðin 1982 og 1983 og aftur er
farið að tala um konur sem næmar og umhyggjusamar mæður
sem geti miðlað menningu umhyggjunnar í hörðum heimi.
Konur áttu jú að fá betri laun fyrir umönnunarstörf sín en
framboðin álitu þessi störf kvennastörf í eðli sínu gagnstætt
hugmyndum áratugarins á undan. Ég býst við að nú hafi góð
ráð verið dýr í stefnumótun í hjúkrun. í hvorn fótinn átti að
stíga? Umbreyting hjúkrunarmenntunar og hjúkrunarstarfsins á
Rauðsokkuáratugnum hafði ekki skilað því sem var vænst
t.a.m. í launum. Var rétt að fara kvennamenningarleiðina í
staðinn og segja: við konur sinnum þessu starfi best allra og
þess vegna á að borga okkur betur fyrir það? Á hvað átti að
leggja áherslu, umönnun eða þekkingu? Ég held að Sigríður
Halldórsdóttir endurspegli þennan vanda ágætlega þegar hún
skrifar árið 1988:
„Nútíma tœkni og vísindi gera hjúkrunarstarfið mun
flóknara í dag en það var dður fyrr. Þv( má þó aldrei gleyma
að við erum fyrst og fremst að hugsa um einstaklingana sem
tengdir eru við tœkin eða sem tœkin eru notuð á og því er og
verður raunveruleg umhyggja fyrir einstaklingnum innsta eðli
góðrar hjúkrunar. Hjúkrun er þar af leiðandi allt í senn hugans,
handarinnar og hjartans fræði og list og verður sjálfsagt svo um
mörg ókomin ar“(1988:3)
I aldarlok
Eins og Sign'ður Halldórsdóttir bendir á er hjúkrun nú
álitin allt í senn: þekking, handverk og umhyggja. En hjúkrun
er samt enn skoðuð sem kvennastarf og launin eru enn lægri en
í viðmiðunarkarlastörfunum. í þessum efnum er hjúkrun ekki
ein á báti, þetta er almennt ástand í þjóðfélaginu. Nú eru 77%
íslenskra kvenna á vinnumarkaði en laun þeirra ná aðeins 68%
af launum karla þegar tekið hefur verið tillit til allra þátta. I
ljós hefur komið að menntunin, sem konur bundu miklar vonir
við þ.ám. í hjúkrun, skilar konum ekki því sama í launum og
körlum, eða konum 42% og körlum 104% (Launamyndun og
kynbundinn launamunur, 1995). Konur eru enn álitnar
aukavinnuafl, menningarbundið aðalhlutverk þeirra er enn inni
á heimilunum og frelsi kvenna og karla til að velja lífi sínu
farveg má orða eins og Stúdentablaðið gerði þegar þessar tölur
lágu fyrir: Frelsi karla: „varla til að velja föðurhlutverkið".
Frelsi kvenna: „varla til að velja annað en móðurhlutverkið”
(Stúdentablaðið, feb. 1995:3). Það þarf því ekki að velkjast í
vafa um að í þessum efnum er um að ræða afar h'fseigar og
aldagamlar menningarbundnar hugmyndir um karla og konur
sem ekki verður breytt í einu vetfangi.
Imynd hjúkrunarstjórnenda
Og þá kem ég að lokum að ímynd hjúkrunarstjórnenda.
Til að geta fjallað um hana að einhverju ráði hefði ég þurft að
fylgjast með hjúkrunarstjómendum í starfi um tíma. Þess var
ekki kostur nú en þetta get ég sagt á grunni þess sem ég hefi
þegar fjallað um. Hjúkrunarstjómendur öðrum fremur innan
hjúkmnar vega salt á girðingunni á milli kvennaheimsins og
karlaheimsins, eða á milli kvenkenndra eiginleika menningar-
innar og þeirra karlkenndu. Menntun þeirra sem er venjulega
fjölbreyttari eða meiri en almennt er í hjúkmn karlkennir
hjúkrunarstjórnendur en hjúkrunin, starfssvið þeirra, er enn
álitið kvennastarf og kvenkennir þvf hjúkrunarstjórnendur.
Sömuleiðis er stjómunin sjálf hefðbundið karlastarf og karl-
kennir því hjúkmnarstjórnendur en stjórnunin fer fram á
hefðbundnu kvennasviði, rétt eins og stjórnun húsfreyju á
heimili, og kvenkennir það hjúkrunarstjórnendur.
ímynd hjúkmnarstjórnenda er því tvíkynja ef svo má
segja, og þar sem tvíkynja fyrirbæri eiga sér hefðbundið engan
sess í íslenskri menningu er ekkert fyrir fram mótað hólf sem
hjúkmnarstjórnendur falla inn f. Þótt togstreita geti falist í því
að falla ekki inn í fyrir fram ákveðið hólf veitir það einnig
ákveðið frelsi, frelsi til að móta nýja ímynd, kvenímynd eða
starfsi'mynd. Ég hef áður nefnt hvemig hugmyndir um hjúkmn
hafa haft áhrif á tíðarandann, styrkt rfkjandi hugmyndir í sessi
eða gengið gegn þeim. I þessum efnum hafa hjúkmnarstjóm-
endur því afar mikilvægu hlutverki að gegna, þeir eru mótandi
í sínu starfi, þeir stjóma, leggja línur og em sýnilegir. Þess
vegna skiptir miklu máli hvernig ímynd hjúkmnarstjómendur
smíða sér í því frelsi sem þeim er gefið. Sú ímynd getur orðið
leiðandi í hugmyndum um hjúkrunarstarfið og þar með, eins og
ég hef sýnt fram á í þessari grein, haft áhrif á hvemig við
hugsum um konur og karla almennt í íslensku þjóðfélagi.
Helstu heimildir
Ásta Snorradóttir, 1992. Þar sem náttúran er menntun æðri, B. A. ritgerð í
mannfræði við Háskóla íslands.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir, 1907. „Kosningarréttarfélag“, Kvennablaðið, 23.
janúar 1907: 3.
Guðmundur Hálfdánarson og Svanur Kristjánsson (ritstj.) 1993. íslensk
l>jóðfélagsþróim 1880-1990. Reykjavík, Félagsvísindastofnun og
Sagnfræðistofnun Háskóla íslands.
Launamyndun og kynbundinn launamunur, 1995. Reykjavík, Skrifstofa
jafnréttismála:
María Pélursdóttir, 1969. Hjúkrunarsaga, Reykjavík.
Sigríður Halldórsdóttir, 1988. „Hjúkrunarfræðingar f dag“, Hjúkrun.
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir, 1990. Doing and Becoming: Women's
Movements and Women's Personliood in lceland 1870-1990.
Doklorsritgerð, The University of Rochester.
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir, 1994. „Að gera til þess að verða:
Persónusköpun f íslenskri kvennabaráttu“, í Ragnhildur Richter og
Þórunn Sigurðardóttir (ritstj.), Fléttur, Reykjavík, Háskólaútgáfan: 87-
115.
Steingrfmur Matthíasson, 1923. Hjúkrun sjúkra, Akureyri, Prentsmiðja
Björns Jónssonar.
Stúdentablaðið, febrúar 1995.
'Grein þessi er unnin upp úr erindi sem flutt var á vorfundi hjúkrunar-
forstjóra og hjúkrunarframkvæmdastjóra í Reykjavfk 18. maí 1995. Ég
vil þakka Ástu Snorradóttur fyrir góðfúslega veitt leyfi til að nota B.A.
ritgerð hennar sem heimild, en hún var unnin undir minni leiðsögn til
B.A. prófs í inannfræði við Háskóla íslands vorið 1992.
2 í greininni er farið hratt yfir langa og flókna sögu félagslegra breytinga á
íslandi síðan fyrir aldamót og hvernig kvennabaráttan endurspeglar og
mótar þessar breytingar. Þeim sem vilja kynna sér þetta efni nánar vísa
ég á grein mína frá 1994 (heimildaskrá) og doktorsritgerð frá 1990 sem
mun koma út með haustinu á vegum Félagsvísindastofnunar/
Háskólaútgáfunnar. Efnisumfjöllun hér byggir á heimildum sem vísað
er til í ofangreindum verkum.
Ljósmyndir, sem birtar eru með greininni, eru teknar af Elísabetu
Erlingsdóttur, hjúkrunarkonu á Vífilsstaðaspítala, líklega á 3. eða 4.
áratugnum og eru úr safni Félags Islenskra hjúkrunarfrœðinga.
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 4 tbl. 72. árg. 1996