Fróðskaparrit - 01.01.1959, Side 68

74
Strandarrætturin í Føroyum
at fara enn longur út. I Noregi hevur marbakkin verið
nýttur sum mark,1) har ein tílíkur er; annars hevur markið
verið sett á 2 metra dýpi á háfjøru.2) Av Norðanlondunum
er ísland tað land, ið gevur jarðaeigarunum mest víðgongdu
rættindi yvir sjónum, hóast svenskur rættur í einstøkum før*
um (hinum sonevnda »strandáganderátt«, sbr. s. 73 viðmk. 3)
er víðgongdari. í íslandi hava jarðaeigararnir frá gamlari
tíð fingið víðgongd rættindi innan fyri hitt sonevnda »reka<
markið«, ið gekk so langt út, sum flaktur torskur sást frá
landi.3) í øðrum førum gekk rættur jarðaeigaranna til »ytstu
garnsetumál«, sum upprunaliga var har, eitt 20 meska høgt
kópagarn røkkur á botn, men er seinri sett at vera 60 favnar
úr landi, á hægstu fjøru í mysing.4)
Felags fyri allan norrønan rætt á hesum øki, er tó, at
fram við strondini er ein ál, har galdandi eru reglur, sum
víkja frá teimum, ið annars galda fyri sjóøkið. Soleiðis er
eisini í Danmørk, har hetta økið verður nevnt »forstranden«.
Tá hetta heitið eisini kemur fyri í serstøkum føroyskum
lógum5) og er vorðið nýtt í rættaravgerðum viðvíkjandi
>) 1 norskum og íslendskum orðabókum verður marbakki aloftast
sagdur at vera brekka ella bratti, ið er beint uttan fyri fjørumálan, og
á sama hátt verður greitt frá hetlendska orðinum »marbank«. Føroyskí
donsk orðabók hevur hesa frágreiðing: »et sted, hvor Havbunden hæver
sig stejlt og pludseligt inde ved Land.«
Fyrra lið í orðinum merkir hav (fornnorr. marr). Hin upprunaligi
týdningurin av orðinum bakki er helst ein (reystur) skrái. Eitt eldri
orðasnið er »marreins bakki«, har »rein« helst merkir trom, t. v. s. »hav«
tramarbakkin«.
2) Sí Rynning s. 283—84 við ávísingum. í vissum førum (t. d. við«
víkjandi einkarrætti til ostru og tara) kann markið verða sett longur
frá strondini, sbr. Rynning s. 286—87 og Klæstad s. 57—59.
3) Sbr. Grágás 11—442; Rynning s. 153 og s. 67 viðmk. 2 frammanfyri.
4) Sbr. Grágás 1—212, Jónsbók 11 b 61, Rynning s. 153 um hitt eldra
málið. Viðvíkjandi tí nýggjara málinum kann verða víst til fyriskipan
um veiði í íslandi frá 20. juni 1849 § 3 og § 16 (um veiðirætt og kópa«
veiði) og lóg nr. 80 frá 10. november 1905 § 2 um skeljadýr til agns.
5) Fiskilóg nr. 95 frá 14. apríl 1893 § 2, stk. 1 og § 3 i. f. og strand*
ingarlóg nr. 49 frá 24. mars 1899 § 14.