Helgarpósturinn - 23.01.1981, Page 23

Helgarpósturinn - 23.01.1981, Page 23
23 • T ' ' hnlrjnrph ^ti irinn Föstudag ur 23. janúar 1981 Nií riöur á aö slökkva ljósin, minnka frostiö i frystikistunni, og fylla alltaf þvottavélina. Nú er nefnilega minniháttiar orku- kreppa á tslandi. Þaö vantar vatn. „Kuldinn i vetur hefur veriö óvenju mikill”, sagöi Páll Berg- þórsson, veöurfræöingur i sam- tali við Helgarpóstinn, „strax i október varö fremur kalt, og tveir siöustu mánuðir, desember og janiíar, hafa verið mjög kaldir. Þessi kuldi ræður langmestu um vatnsmagniö á hálendinu, úr- koman hefur sáralitiö aö segja”. Páll sagöi aö úrkoma inni á hálendinu um vetrartimann væri aö langmestu leyti snjókoma, og þó rigndi annað slagiö, þá færi sú rigning bara ofan i snjóinn og sæti þar. Hiti, aftur á móti, kæmi aö miklu gagni. En hitinn hefur sem sé látið á sér standa, og fyrir bragðiö stendur orkufrekur iðnaður i landinu, og reyndar öll þjóöin frammi fyrir dálitlum vanda. Orkuskortur er aö visu nokkuö sem viö tslendingar getum haft minni áhyggjur af en flestar þjóöir aörar, enda höfum viö meiri virkjunarmöguleika i ám og vötnum, en nokkur þjóö önnur. Kuldarnir á hálendinu lama nú starfsrækslu þessara mikilvægu mann- virkja. Veröi þíða — og Ijós Og i sdrafáum tilfellum þurfum viö aö hafa áhyggjur af at- burðum, eins og hjá Norö- mönnum i' Alta. Bestu virkjunar- svæðin eru inni á hálendinu, þar sem fólk hefur aldrei haft búsetu. Vandinn nú er fólginn i þvi aö vegna kuldanna hefur vatnsmagn ánna sem virkjaðar eru, fyrst og siöast Þjórsár, minnkaö svo að ekki er hægt aö framleiöa nægi- legt rafmagn fyrir markaöinn. Samkvæmt upplýsingum Lands- virkjunar eru þetta verstu áföll, af þessu tagi, sem átt hafa sér stað. Aldrei eftir að virkjanimar inni á hdlendinu voru byggöar hafa verið þar jafn langvinnir kuldar. Reyndar verður leiöinlegu veöri ekki kennt um allt, enda eru þær kröfur gerðar til virkjananna aö þær geti framleitt rafmagn þótt á móti blási. Og það nægjan- legt rafmagn. Mannlegu mistökin ráða lika. Ástand mála nú má nefnilega rekja til Kröfluvirkj- unar, eins og fleira misjafnt. A sinum tíma þegar ákvöröun var tekin um aö seinka Hrauneyjar- fossvirkjun, var reiknað meö aö Krafla skilaöi af sér fullri orku nú, eöa allt að 70 Megawöttum. Núna eru aöeins framleidd þar um 11 megawött, og þegar sú staðreynd bætist ofan á aö Hraun- eyjarfossvirkjun er ekki eins fljótt á feröinni og reiknaö haföi verið meö, þá er von að illa fari þegar árnar fyllast af is og tæmast af vatni. Þd er ekki um að ræöa annaö en aö skera niður framleiösluna, og það allverulega. Meöaltalsfram- leiösla virkjánanna hefur veriö 360 megawött á mánuði, en þaö var skoriö niður fyrir all nokkru um 85 megawött, þannig að nú er 274megawatta áíag á stöðvunum. Heildaraflgetan er hinsvegar 450 megawött, þannig að þar munar orðið miklu. Ljóst var að þessi niðurskuröur var ekki nægur, og i gær var hald- Velkomnir í frelsið segir á skiltinu sem tekur á móti gislunum við komuna til Frankfurt. Carter greiðir götu Reagans með því að fá gíslana lausa Meö hæfilegum vifilengjum tókst samningamönnum Irans- stjórnar aö draga afhendingu bandarisku sendiráðsgislanna fram yfir forsetaskipti i Banda- rikjunum. Jimmy Carter varð þvi ekki að von sinni, aö geta látiðþaö verða sitt siöasta forsetaverk aö kunngera bandarisku þjóöinni aö 52 sendimenn hennar erlendis væru lausir úr fimm ársfjórðunga prisund. Eftir ósigurinn I forsetakosn- ingunum heföi Carter hæglega getað brugöiö á það ráð aö fara sér hægt i samningaumleitunum við stjórnvöld i íran og arfleiða Ronald Reagan eftirmann sinn aö máli gfslanna. Það segir nokkuö um manninn, aö þvert á móti lagöi hann metnað sinn i aö fá sendiráðsmennina lausa á þeim vikum sem eftir liföu af valda- tima hans. Meö þvi móti var ekki einungis leystur viðkvæmasti vandi sem Bandarikin rötuöu i á valdaferli Carters. Mestu máli skiptir, aö með þvi að ganga frá samkomulagi um freisi gislanna skilur Carter þannig viö, aö Reagan hefur langtum meira svigrúm, bæði á alþjóðavettvangi og heima fyrir, en vera myndi hefði hann verið nauðbeygöur til aö uppfylla vonir Bandarikja- manna um skjóta lausn nýs for- seta á sárri þjóöarraun. Þegar Khomeini erkiklerkur lét loks mál gislanna til sin taka I september siðastliönum, setti hann fjögur skilyrði fyrir aö þeim yröi skilað. 1 fyrsta lagi krafðist hann að kyrrsettum eignum Irans ibandariskum peningastofnunum yrði skilað. 1 ööru lagi vildi hann aö Bandarikjastjórn héti þvi aö skipta sér ekki af írönskum stjórnmálum. Þriðja krafan var um afsal allra bandariskra krafna á hendur Iran og sú fjóröa um afhendingu eigna keisarans sáluga. Iransstjórn setti afstööu sina ekki fram formlega fyrr en 19. desember. Þá krafðist hún 24 milljarða dollara samkvæmt fyrsta liðnum I skilmálum Khomeini. Upphæðir sem fulltrú- ar Irans hafa nefnt i kröfugerð til dánarbús keisarans nema svim- andi upphæðum, sést hafa frá þeim tölur allt upp i 52 milljarða dollara. Þegar upp var staðið á mánu- dag nam yfirfærsla á frystum eignum i'ranska rikisins og rikis- fyrirtækja um niu milljöröum dollara. En þar af fer stærsti hlut- inn til aö greiða eöa tryggja greiöslu á skuldum Irans og iranskra aöila viö bandariska lánardrottna og kröfuhafa sem hafa I höndum skýlausar skulda- viöurkenningar. Hátt i tveir milljaröar fara á biðreikning og eiga aö standa straum af skulda- skilum sem enn er ekki lokiö. Fé inn stjórnarfundur I Lands- virkjun, þar sem rætt var um hugsanlegar ráöstafanir. Þegar Helgarpósturinn fór i prent- vinnslu lágu niöurstööur fundar- ins ekki fyrir, en liklegt var taliö aö enn yröi skorið niöur. Annars verður enn að itreka að veðrið leikur stórt hlutverk i ákvarðanatiStu sem þessari, og komi núna viku til hálfsmánaðar þýöa og leysingar, þá er meö góðri samvisku hægt aö kveöja niöurskuröinn. En til aö vera örjxgg um aö þjóöin standi ekki frammi fyrir allsherjar raf- magnsleysi I mars, veröur stjórn Landsvirkjunar aö gera varúöar- ráðstafanir, þar sem tekiö er tillit til þess aö veöriö haldist þannig að það komi sér illa fyrir raforku- framleiðslu. Til að tryggja aö ekki komi til vandræöa siöar, þá er talið aö um 20—40 megawatta niðurskurö þurfi nú. Vegna þess hvernig samn- ingum Landsvirkjunar viö raf- orkukaupendur — bæjarfélög og stóriöjuverin — er háttaö, þá veröur þessi niöurskuröur aö koma jafnt viö alla. Þaö veröur ekki skoriö meira niöur hjá einum en öörum, ákveöin prósenta gengur yfir linuna. Ef skeröingin nær þvi marki sem nauösynlegt er taliö vegna öryggis, þá er ljóst að Grundartangaverksmiöjan getur ekki rekiö sinar vélar. Af sumum er þetta taliö hag- kvæmasta lausnin — hreinlega að hvila þá verksmiöju um stund. Jafnvel þótt borga verði starfs- fólkinu laun. Sú orka sem kæmi i hlut járnblendiverksmiðjunnar mundi þvi væntanlega nýtast hinum aöilunum. Nú er taliö að stóriöjuverin noti um 53 prósent af allri orku sem framleidd er i landinu. Til hús- hitunar fara um fimmtán pró- sent, um tiu prósent til heimilis- nota, og til opinberra stofnana og INNLEND YFIRSÝN almennrar notkunar um sex og hálft prósent. Þessar tölur eru reyndar frá árinu 1979, og þær geta hafa breyst eitthvað. Liklegt er aö rafmagnsnotkun til húshitunar hafi aö minnsta kosti aukist verulega, þvi æ fleiri hverfa frá oliuhitun yfir i raf- magniö. Verölagiö er mun hag- stæöara. Og þaö er einmitt á þvi sviöi sem taliö er að mest megi spara I rafmagnsnotkun á landinu. Aö visu hjálpar þaö til aö nota ekki lítinn pott á stóra hellu, og sjóöa kartöflurnar ekki I of miklu vatni, en slikumsparnaðar- ráöstafanir er dálltiö erfitt aö henda reiöur á. Hinsvegar hefur verið gerð könnun á þvi hve mikið mætti spara við húshitun, og niður- staöan varö sú aö meö tvöföldu gleri og betri einangrun þaka mætti spara svo verulega að á ellefu árum myndu slikar aö- gerðir borga sig upp. Rætt hefur verið um að veita sérstök lán til að bæta einangrun húsanna. Nú stendur yfir sérstök orku- sparnaöarvika og hafa skipu- leggjendur hennar hitt á réttan tima. Orkusparnaöur er hugtak sem nUtima Islendingar þekkja ekki nema af afspurn — þeir hafa fæstir miklar áhyggjur af þvi þótt ljós sé i eldhúsinu meðan horft er á sjónvarpið inni I stofu. Það er talsvert meira en vikuverk að breyta hugsanagangi þjóðarinnar svo rækilega að þjóðarbuddan finni fyrir þvi en rafmagns- reikningurinn er fljótur að lækka fyrir hvern og einn sem sparar. Og þá kannski nær Þórisvatn loksins aftur eðlilegri dýpt. Það hefur nefnilega ekki gerst siðan i ágúst 1976. ERLEND af bundnu reikningunum sem Iransstjórn fær i hendur til ráö- stöfunar þegar i stað nemur rétt rúmum þrem milljöröum dollara, eða einum áttunda af upphæöinni sem Khomeini kraföist I septem- ber. Siöustu mánuöi hefur gislamál- ið af írana hálfu fyrst og fremst verið prútt um fjármuni. Akvörö- un þeirra að sætta sig viö brot af upphaflegri kröfugerð ber vott um þrengingarnar sem Iran á nú við að búa. Óvinaher Iraks hersit- ur væna sneið lands viö vestur- landamærin, þar á meðal mik- inn hl.oliuhéraösins Khuzistan. Oliuvinnsla og oliuútflutningur liggja niðri og gjaldeyristekjur hafa þorrið aö sama skapi. Viö- skiptabann hefur hvilt á Iran fyrir gislaránið af hálfu hefö- bundinna viöskiptaþjóða i Ameriku og Vestur-Evrópu. At- vinnuli'f i landinu er i lamasessi, bæði vegna viöskiptabannsins og af völdum upplausnar i kjölfar byltingarinnar. Taka gislanna var upphaflega bragð I baráttu striðandi stjórn- málaafla i Teheran. Með sendi- ráðstökunni og gislaráninu voru kveiktar múgæsingar, sem ofsa- trúarmenn shiita notuðu til að fella rikisstjórn Bazargans og hindra að Bani Sadr forseti og samherjar hans næðu tSxum á landst jórninni. 1 bréfi sem Bani Sadr ritaöi Khomeini I vetrarbyrjun og ný- lega hefur birst I evrópskum blöðum, lýsir hann þvi hvernig frumkvöðlar klerkaveldis á þingi og i rikisstjórn vilja öllu ráða en skortir allar forsendur til að stjórna nútimariki. Einkum kvartar hann yfir tilraunum þeirra til að torvelda sér eflingu hersins og þar meö varnir lands- ins fyrir innrás Iraks. Bréf þetta er mjög i sama anda og ræöa sem Bani Sadr hélt i Teheran, þegar hann kom til höfuðborgarinnar frá vigstöövun- um til aö bjóða andstæðingum sinum byrginn. Siðan hefur her- inn undir forustu Bani Sadr gert fyrstu gagnsóknina á hendur eftir Magnús Torfa ólafsson Irökum og náð þó nokkrum árangri. Eftir að losnaöi um erlöidar innstæöur fyrir frelsi bandarisku gislanna, hafa Iranir fjárráð til að leita fyrir sér um endurnýjun birgða og vopnakaup erlendis, þvi vopn er viða aö fá, þótt vopnasölubann gildi enn af hálfu Bandarikjanna og Bret- lands að minnsta kosti, en frá þeim löndum er kominn mestall- ur vopnabúnaður Iranshers. Nú hefur Khomeini hafið upp raust sina til Irana og áfellst þá sem reyna að grafa undan hern- um og veikja aga sem rikja ber á strlðstimum. Bani Sadr getur litið á þann boðskap sem jákvætt svar við kvörtunarbréfi sinu. Mál bandarisku gislanna flækir ekki lengur valdabaráttuna i Iran. Hér eftir ræöst framtiö landsins fýrstog fremst á vigvell- i num, þ ar sem herinn á I höggi viö innrásarliðið frá Irak, ef þá óvæntir atburöir setja ekki strik i reikninginn, eins og svo oft áöur i atburöarás siðustu missera i Iran. Lifslikur Khomeini styttast óðum, og verði hann örvasa er enginn til aö halda striöandi fylk- ingum i landinu i skefjum. Þjóöa- brot eru mörg i tran og upplausn ríkisins meöal þess sem fyrir gæti komið. Sovéthollur flokkur Tudeh-manna hefur skýlt sér á bak viö óhvikula fylgispekt vib Khomeini og klerkahirö hans og biður eftir ab sitt tækifæri komi. Aform sovétstjórnarinnar komu i ljós vikuna áður en gíslarnir bandarisku fengu frelsi. Þá reyndu málgöng sovétstjórnar- innar af fremsta megni aö spilla fyrir aömilliganga Alsirstjórnar i deilu Bandarikjanna og Irans bæri árangur. Sovésk blöö og fréttastofur héldu þvi fram, að samningaviðleitnin væri yfirskin eitt og látalæti af Bandarikja- manna hálfu. Fyrir þeim vekti i raun og veru að herja á tran' og væri árásarundirbúningi langt komiö.

x

Helgarpósturinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.